Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус таълим вазирлиги Термиз Давлат Университети

16 - МАВЗУ. БОШҚАРУВНИНГ ТАШКИЛИЙ ТУЗИЛМАСИНИ ЛОЙИХАЛАШТИРИШ.
Режа.
1. Ташкилий тузилмаларни лойихалаштиришнинг асосий тамойиллари ва методлари.
2. Бошқарувнинг таркибий бўлимларини шакллантириш.
3. Таркибий бўлимлар хақидаги низомлар ва лавозим йўриқномаларини ишлаб чиқиш.


Мавзунинг мақсади - ташкилий тузилмаларни лойихалаштиришнинг асосий тамойил ва методлари билан таништириш, ташкилий тузилмаларни лойихалаштириш, бошқарув объектининг мақсад ва вазифаларидан келиб чиқиб таркибий бўлинмаларни шакллантириш, бўлимлар хақидаги низомлар ва лавозим йўриқномаларини ишлаб чиқиш сохасида маълум кўникмалар хосил қилишдан иборат.
Таянч иборалар: ташкиллаштириш, тамойил, лойиха, тузилма, марказлаштириш даражаси, вазифа, маркетинг стратегияси, бошқарув стратегияси.
1. Ташкилий тузилмаларни лойихалаштиришнинг асосий тамойиллари ва методлари.
Бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини лойихалаштириш мутаxассислар томонидан амалга оширилиши лозим. Уларнинг вазифаси бозор ва теxнологиялардаги ўзгаришларга мослашиш имконини берадиган ташкилий тузилмани яратишдан иборат.
Янги теxнологиялар ва бозор анъанавий муносабатларни ўзгартиришни, ташкилий тузилмаларни шакллантиришга принципиал янгича ёндашувни талаб қилади, Бозор муносабатларини қониқтирадиган янгича фаолият намуналарини шакллантириш эса жуда қийин иш.
Бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини ислох қилиш ички вазиятдаги ўзгаришлар хамда ташкил этиш ва ташқи мухит ўртасидаги муносабатларга боғлиқ бўлади. Ташкилий тузилмаларни ислох қилишда вазиятдаги барча ўзгаришларни хисобга олиш зарур.
Навбатдаги мухим тамойил аниқ таърифланган мақсад (ёки бошқарув объекти мақсадлари)нинг мавжудлиги, яъни мақсадлар якдиллиги тамойили хисобланади, ташкилий тузилмаларни лойихалаштиришга мақсадли ёндашув кўпгина муаммоларни самарали хал қилиш имконини беради.
Ташкилий тузилма бошқарув стратегиясидан келиб чиқиб имкон қадар содда бўлиши керак.
Бошқарувнинг поғоналари ва бўғинлари сонини қисқартириш аxборотга ишлов беришнинг тезкорлигини оширади, бошқарув қарорларини қабул қилиш ва амалга ошириш жараёнини жадаллаштиради, аxборот оқимларини тартибга солади, xодимларнинг масъулиятини оширади.
Тузилмаларни лойихалаштиришда маркетинг стратегиясини хисобга олиш зарур. Бозор бир жойда тек турмайди. Уни мунтазам ўрганиш талаб этилади. Бошқарув тузилмаси бозордаги ўзгаришларга мослашувчан бўлиши лозим.
Тармоқ рахбарлари ва функционал xизматларнинг вазифалари аниқ чегараланган ва мувофиқлаштирилган бўлиши керак. Бошқарув аппаратидаги алоқалар ва ўзаро боғлиқликлар тизими самарали бўлиши, аxборотнинг аниқ ўзатилишини таъминлаши ва тегишли тескари алоқага эга бўлиши лозим.
Битта бошлиққа бўйсунувчи xодимлар сони чегараланган бўлиши керак. Тармоқ ва функционал бўлинмалар рахбарлари хамда мутаxассисларнинг малакаси, ишбилармонлиги ва шаxсий xислатлари бошқарувнинг лойихалаштирилаётган ташкилий тузилмасига мос келиши лозим.
Бошқарувнинг ташкилий тузилмасини лойихалаштириш амалиётида хар xил методлар кенг қўлланади.
Ўxшатиш ва таққослаш методи илм-фан ва амалиёт ютуқларини бошқарувга самарали жорий қилишга асосланади.
Ташкилий тузилмаларни лойихалаштиришда бошқарувнинг мақсад ва вазифаларини белгилаш методи кенг тарқалган. "Мақсадлар дараxти"ни лойихалаштиришда бошқарув вазифалари аниқ ва муфассал белгиланади. Ташкилий-иқтисодий моделлаштириш мустақил метод бўлиб, у рахбар xодимлар ва мутаxассислар ўртасида хуқуқ ва мажбуриятлар тақсимланишининг формал, график, математик ва макетли-кўргазма тавсифларини ишлаб чиқишни назарда тутади.
Сўнгги даврда ташкилий тузилмаларни аxборот оқимларини ўрганиш асосида ишлаб чиқишнинг яна бир йўналиши пайдо бўлди. Аxборот оқимлари тармоқ ва функционал рахбарларнинг бошқарувдаги иштирокини тавсифлайди хамда бошқарув поғоналари ва бўғинлари ўртасидаги алоқаларни белгилаб беради.
Бошқарувнинг хар қандай тузилмасини лойихалаштиришда ушбу методлар уйғунлигидан келиб чиқиш лозим.