Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги т ермиз давлат университети

Зараркунандалари
Ўргимчаккана
Оддий ўргимчаккана Қизил ўргимчаккана
Цитрус ўсимликларида одатда оддий ва қизил ўргимчак кана учрайди. Мазкур ҳашаротларнинг ўлчами 0,3-0,6 мм, 8 та

89-расм 90-расм оёққа эга, ранги сарғиш-яшил ва қизил бўлиб, жуда тез кўпаяди ва бир ўсимликдан иккинчиига тез тарқалади.

Ўргимчакканаларнинг личинкалари ҳам, етук ҳашаротлари ҳам жуда очофат ҳисобланади. Юқори ҳарорат, ҳаво нисбий намлигининг пастлиги ва ўғитларни меъёридан ортиқча солиб юбориш ҳашаротнинг ривожланишини жадаллаштиради. Ўргимчаканалар кесаклар остига, тўкилган баргларга ва ойна тирқишларига беркиниб олиши мумкин. Улар баргнинг остки томо-нига жойлашиб олади, ҳужайра ширасини санчиб сўради, натижада баргларда оч тусли доғлар ҳосил бўлади. Кучли зарарланган барглар юпқа ўргимчак ипи билан қопланади ва қуриб қолади.
Кураш чоралари. Ўргимчакканага қарши курашиш анча мураккаб тадбир. Унга кўпгина препаратлар таъсир қилмайди. Ўргимчакканани ўлдирган препаратлар унинг тухумини ўлдирмай-ди, шу боис улар яна тез кўпайиб кетаверади. Мазкур зараркунандаларга таркиби мой мавжуд препаратлар пуркалади. Самарали натижага эришиш учун пуркашни кўп бор ўтказиш лозим. Пуркашда баргларнинг иккала томони ҳам бир текис намланиши зарур. Аммо бунда баргларнинг препаратлардан зарарланиб қолмаслигига эътибор бериш керак. Ўргимчакканалар ультрабинафша нурларни хушламайди ва шу боис баргнинг остки томонида кўплаб тўпланади. Бунга боғлиқ равишда кундуз кунлари ультрабинафша нур таратадиган чироқларни дарахтларнинг остки томонидан бир кунда бир неча дақиқа ёқиб қўйиш ҳам юқори натижа беради.
Қалқондор. Қалқонли бит цитрус ўсимликларда энг куп учрайдиган зараркунандалардан бири ҳисобланади. У ўсимликнинг шохлари, барглари ва ҳосилида учрайди. Улар ўсимликнинг шарбатини сўриб, унинг холсизланиши ва ҳосилдорликнинг камайишига олиб келади. Ўсимликка тушган ҳашарот жуда тезлик билан кўпаяди. Улар яна шуниси билан хавфлидирки, вирусли
91-расм касалликларни ҳам тарқатади. Уй гулларида кўплаб учраши мумкинлиги туфайли лимон ўсимлигини уй гуллари ёнига қўймасликни маслаҳат берамиз.
Аломатлари: ўсимликка ёпишган битлар тўда бўлиб юради ва баргнинг орқа томонида жойлашган бўлади. Натижада барглар рангсизланиб, букланади. Ёш новдалар эса қийшаяди.
Курашиш чоралари: 1-вариант. Тушган япроқлар териб олиниб, ёқиб юборилади. Қийшайган, касалланган бўталар кесиб ташланади. Барг ва новдалар кирсовун эритмаси билан ҳар икки тарафи эҳтиёткорлик билан ювилади. Ювиш пайтида тувакка совунли сув тушмаслиги зарур. Бунинг учун тупроқ полиэтилен билан ёпилиб, ўсимлик туби бирор юмшоқ мато билан ўралади. Шунингдек, ўсимликка икки фоизли ёғли эмульсия (ҳаво ҳарорати салқин, лекин минус даражада эмас) пуркалади.
2-вариант. Актеллик эритмаси билан (2 мл 1 л сувга) аралаштирилади. Ҳафта оралигида икки-уч марта ишлов бериш мумкин.
Ўргимчаккана баргнинг ҳар икки томонига ёпишган бўлиб, унинг шираси билан озиқланади.
Аломатлари: ўргимчаккана ёпишган япроқларда оппоқ нуқталар пайдо бўлади.
Кураш чоралари: хаваскор цитрусчиларнинг тажрибаларига кўра, ўргимчаккана ва ширага қарши оддий усулни қўллаш мум­кин.
Дазмол орқали кўчат ҳажмига мос ёпиштирилган полиэтилен қопча кийгизилиб, озгина пахта ёки юмшоқ мато дихлофос эрит­маси билан хўллангач, қопчанинг ичига қўйилади ва қопнинг оғзи маҳкам ёпилади. Шундан сўнг бир неча соатга қолдирилади. Бу усулни уч хафта мобайнида, уч марта қўлланилганда, ҳашаротлар тамоман йўқ бўлади.
Иссиқхона трипслари. Ушбу ҳашаротлар сўрувчилар бўлиб, ўсимлик шираси ва гулининг нектари билан озиқланади. Улар учиб юради. Шунинг учун ҳам вирусларни тез тарқатади. Уларнинг ҳавфлилик томони хам айнан шундадир.
Курашиш чоралари: ўсимликни катта сув
92-расм оқими (душ)да ювиб, тегишли кимёвий моддалар билан ҳар икки-уч кунда ишлов бериш керак.


Оққанот. Ун сепиб қуйилгандек тўрт қанотли бу ҳашарот майда парвоналарга ҳам ўхшаб кетади. Яшил личинкалари япроқостига жойлашадилар. Етилишнинг илк даврида ҳаракатсиз, кейинрок эса серҳаракат бўлишади. Шу япроқнинг ўзида зараркунанда
93-расм тухумларининг чиройли ўзуксимон қўринишини кўзатиш мумкин. Капалаклари ҳам, личинкалари хам ўсимлик ширасини сўриб, ўзидан кейин шакарсимон модда қолдиришади. Оққанотлардан қутулиш учун кўпрок ҳаракат талаб қилинади. Ҳатто учиб юрган биргина капалак ҳам катта ташвишларни келтириб чикариши мумкин. Шунинг учун ҳам тезда бунинг олдини олиш лозим.
Шира. Ўзунлиги 1-3 мм ни ташкил қиладиган сариқ-яшил рангли юмшоққашаротлар. Биргина ёз мавсумида 14 тадан 20 тагача авлод қолдиришади. Ушбу зараркунандалар япроқларнинг пастки қисмига жойлашиб, унинг ширасини сўради ва ёш япроқдарнинг букланишига
94-расм олиб келади.
Курашиш чоралари: кир ювиш кукуни, марганцовканинг қуюқаралашмаси ёки совунли ёғ эмульсияси (1л иссиқ сувга 1 ош қошиқкир ювиш кукуни, ярим ош қошиқ машина мойи билан аралаштирилади) ёрдамида бартараф этиш мумкин. Каналар ва ширани оддий ош тузи (80 г/1 л илиқ сувда) эритмаси билан уч-тўрт марта пуркаш орқали тўлиқ йўққилиш мумкин.