Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

Банкноталар – банкларни қарз мажбурияти бўлиб улар қарз олиш ва қарз беришда қўлланилади. Улар асосан кредит оператсияларини бажаришда қўлланилади.
Чек – бу омонатчининг тижорат ёки марказий банкка ёзиб берадиган ўтказма вексилининг бир тури. Чеклар биринчи марта 1683-йилда Аглияда пайдо бўлган. Ҳозирги вақтда чек вазифасини эҲМ лар бажаради.
Електрон пуллар – бу банкларнинг компютер ҳотирасидаги ҳисобварақларидаги пуллар бўлиб, уларни тасарруф қилишни махсус электрон қурилма ёрдамида амалга оширилади ва ундан ҳозир ҳисоб-китобларда кенг фойдаланилади.
Вексел – қарздорнинг ёзма мажбуряти ёки кредиторнинг қарзларга векселда кўрсатилган суммаси муайян муддатдан кейин тўлаш тўғрисидаги буйруғидир. Векселлар оддий ва ўтказма векселларга бўлинади.
Банклар фаолияти эҲМ ларни оммавий қўлланилиши асосида чекларни пластиc карточкалар билан алмаштириш имконияти туғилди. Пластик карточкалар нақд пулсиз ҳисоб китобларни ҳамда чекларни ўрнини босадиган, уни эгасига савдо ва хизмат кўрсатиш ва бошқа соҳалар билан тўловларни тез ва осон амалга оширишдаги қулай восита ҳисобланади.
Бозор иқтисодиёти шароитида пул унга юкланадиган вазифаларни бажаргандагина у иқтисодиётни барқарор ушлаб туришга ва тараққий эттиришга хизмат қилади.

4. 
   Пулнинг функсиялари
   

Пулнинг бозор иқтисодиёти учун беқиёс аҳамияти унинг функсияларида намоён бўлади. Аслини олганда пулнинг моҳияти унинг бажарадиган функсияларида янада яхшироқ намоён бўлади.
Иқтисодий адабиётларда пулнинг турли хил функсияларини учратиш мумкин. Жумладан, муаллифлар А.Ўлмасов, А.Ваҳобов (ада.38) пулни учта (қиймат ўлчови, муомала воситаси ва жамғарма воситаси), муаллиф Ш.З.Абдуллаева (адаб.37) тўртта (қиймат ўлчови, муомала воситаси, тўлов воситаси ва жамғарма воситаси) ва муаллиф Д.Тожибаева пулни бешта функсияси мавжудлигини (қиймат ўлчови, муомала воситаси, тўлов воситаси, жамғарма воситаси ва жахон пули вазифаси) эътироф этади.
Пул бешта функсияни бажарилишлигини муаллиф Т.Бобоқулов ҳам (адаб. 61) такидлайди. Муаллиф пул функсиялари бўйича илмий-назарий қарашлар тўғрисида фикр юритиб бу масалада Америка мактаби вакиллари пулни учта функсиясини, яъни ҳисоб бирлигини таъминлаш, айрибошлаш ва жамғарма воситаси мавжудлигини, Европа мактаби вакиллари эса пулни бешта яъни қиймат ўлчови, муомала ва тўлов воситаси, жамғарма ва жаҳон пули функсиялари мавжудлигини эътироф этишни таъкидлайди.
Демак, пул кўпчилик иқтисодчиларнинг фикрича беш функсияни бажаради ва уларнинг моҳияти қуйидагича: