Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

Қийматнинг пул шакли

Маҳсулот ишлаб чиқариш ва айирбошлаш жараёнининг тобора ривожланиб бориши ҳудудлар, мамлакатлар ўртасида савдо-сотиқни, товар айирбошлашнинг заруриятини юзага келтиради. Турли мамлакатларда турли товарлар умумий эквивалент ҳисобланганлиги бу жараеннинг тараққий этишига тўсқинлик қилади.
Натижада бутун товарлар дунёсидан шундай товарлар ажралибчиқадики, у барча ҳудуд ва мамлакатларда умумий эквивалент сифатида қўлланила бошлади. Бу вазифани дастлаб қимматбаҳо металлар- мис ва кумуш, кейинчалик олтин бажарадиган бўлди.
Охир оқибатда оддий товар кўринишидаги умумий эквивалент ўрнига пул шаклидаги умумий эквивалент, яъни пул майдонга чиқди.
Масалан:
1 қоп буғдой
10 та қўй
1 0 кг чой 2 унсия (35.6 грамм) олтин
40 кг қахва
0.5 тонна кўмир
Бунда олтин оддий товар эмас, балки пул кўринишини олади.
Умуман пул ўз тараққиётида 4 босқич ва 4 шаклга эга бўлган:

1. 
   Товар шаклида “қўйма” асримиздан олдинги ВИИ - асргача
   
2. 
   Танга пуллар – “танга” асримиздан олдинги ВИИ-ХИХ - асрлар
   
3. 
   Қоғоз пуллар – “банкнот” ХИХ-ХХ асрлар
   
4. 
   Електрон пуллар – “карточка” ХХ - аср ўрталаридан
   

Шуни таъкидлаш лозимки узоқ йиллар давомида қимматли металлар пул вазифасини бажарган ва унинг асосий сабаблари бўлиб:

1. 
   Уларни қиймати юқори, ҳажми кичик.
   
2. 
   Улар бўлинувчан, улар бўлинганда сифатини йўқотмайди.
   
3. 
   Уларнинг яхши сақланиши (масалан, кўмганда ҳам).
   
4. 
   Уларни олиб юриш қулай
   
5. 
   Бир оғирликдаги олтин бир-биридан деярли фарқ қилмайди (бир
   турдаги мўйна бир-биридан нимаси биландир фарқ қилади) ва
   бошқалар.
   

Айримманбаларга кўра ("економическая теория" под.ред.В.И.Виляпина, Добринина А.И. Москва. 2001 й стр.141-166) дастлабки қоғоз пуллар, ХИИ-асрда Хитойда, 1571 йилда Франсияда, 1690 йилда АҚШ да, ХВИИИ- асрда Екатерина ИИ-даврида Россияда пайдо бўлган.
Қоғоз пуллар муомаласини ташкил этишда Джон Ло (Франсия 1710-1720 йиллар), Дубасов И.И (1897-1987 йиллар Россия) каби айрим шахслар фаолиятини қайд этиш лозим.