Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

Когнитив лингвистика – когнитив лингвистика атамаси илмий муомалага 1975 йилда Дж. Лакофф ва Г.Томпсонлар томонидан киритилган эди¹⁰⁸. 1989 йилга келиб, Дуйсбург (Германия)да мазкур соҳанинг долзарб муааммоларига бағишланган илмий анжуман бўлиб ўтди ва унда когнитив лингвистика бўйича ассоциация яратилди. Когнитив тилшунослик шу асосда инсон онгидаги миллий-маданий, руҳий-фалсафий, қомусий, мантиқий билимлари захираси ва уларни нутқнинг оғзаки ва ёзма шакли орқали намоён бўлишини таъминловчи восита – тилни онгга боғлиқ ҳолда ўрганишни ўз олдига мақсад қўяди ва лингвистик тадқиқотларда шунга асосланади. Муайян когнитив фанларнинг бошқа қоидаларидан фарқли равишда мазкур тилшуносликда инсонга хос когнитив тузилма ва жараёнлар таҳлил этилади. Бунда биринчи ўринда инсоннинг тилни ўзлаштириш механизми ва лисоний билимлар тузилиши тамойилларини системали таснифлаш ва изоҳлаш туради.
Когнитив метафора –( cогнитиве/cонcептуал метапҳор) - когнитив жараён, концептлашиш шаклларидан бири бўлиб,унинг иштирокисиз янги билим олиш мумкин бўлмаган янги тушунчани шакллантиради ва ифодалайди. Когнитив модел – (cогнитиве модел; когнитивес Мод-елл; модcлc cогнитиф) - термин, камида уч хил маънони билдиради:

1. 
   Концепция –тил когнитив жараённинг турли кўринишидир. Бунда тил ва билиш когнитив фанларга киради ва у лингвистиканинг монополияси ҳисобланмайди.
   
2. 
   Матнни тушуниш модели лисоний ҳодисаларни табиий қайта ишлаш натижаси сифатида.
   

3.Табиий тилларда категориялашиш жараёни тавсифи тўрт типга бўлинади: пропозиционал, схематик (образли), метафорик ва метонимик.Бунда инсон онги концептуал тизими ва тафаккур механизми тавсифланади.
Когнитив фан (когнитология) – билим ва тафаккур, борлиқ ва унинг объектив қонуниятларини ўрганиш, англаш, идрок қилиш натижалари ҳақидаги фан бўлиб, у тўпланган маълумотларнинг муайян тизимига айланганки, бизнинг онгимизда маълум тарзда жойлашган ва ўз табиатига кўра тафаккурнинг когнитив жараёнларидан таркиб топган. Шунингдек, когнитив фан билим тузилиши жараёнларини ўрганиш, турли хил ахборотларни қайта ишлаш, сақлаш, фойдаланиш, ташкиллаштириш ва тўплаш, инчунун, бу тузилмаларнинг инсон миясида шаклланишини ўрганишни ҳам ўз ичига олади.