Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги равшанов С. С, Мирзаев Ж. Д. Дон ва дон маҳсулотлари экспертизаси

Калит сўз ва таянч иборалар
Дуккакли экинлар;соя; мош; ловия; нўхот; шаффофлик; клейковина тушиш сони; эндосперм; муртак; асосий дон; донли аралашмалар; бегона аралашмалар; органик аралашмалар; минерал аралашмалар; дон сифати экспертизаси; органолептик кўрсаткичлар; ҳўл клейковина; қаттиқ буғдой; юмшоқ буғдой.
Назорат саволлари

1. 
   Бошоқли ва дуккакли экинлар қайси белгиларига қараб таснифланади?
   
2. 
   Доннинг озиқавий қиймати нимадан иборат?
   
3. 
   Дуккаклилар донлари тузилишининг ўзига хослиги нимада?
   
4. 
   Донли ва ифлос аралашмалар қандай фарқланади?
   
5. 
   Доннинг базис ва чегаравий кўрсаткичлари деганда нима тушунилади?
   
6. 
   Доннинг намлиги сақлаш ва қайта ишлаш жараёнига қандай таъсир кўрсатади?
   
7. 
   Нухот қайси турларга ва хилларга бўлинади?
   
8. 
   Ловиянинг асосий турларини айтиб беринг?
   
9. 
   Соя кимёвий таркибининг ўзига хослиги нимада?
   
10. 
    Нима учун соя ҳайвон оқсили ўрнини босувчи маҳсулотлар олишда ишлатилади?
    

1.3МОЙЛИ ДОНЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ

Мойли донларга таркибида мойга бой донлар киритилган. Мойли донлар ишлатилишига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади.

1. Мой олиш мақсадида экиладиган ўсимликлар: кунгабоқар, масхар, канакунжут, зиғир, хартол (горчиса), рапс, сурепица, рижик, кунжут, кўкнор, лаллеманция, перилла. Бу гуруҳга кўпинча соя ва ерёнғоқ ҳам киритилади.
2. Тола ва ёғ олиш учун экиладиган ўсимликлар: зиғир, наша, чигит, каноп.
3.Эфир мойи ҳамда оддий ўсимлик мойи олинадиган ўсимликлар:кашнич, анис, қора зира, арпабодиён (оқзира), фенхель, седана (чернушка).
Мойли донларнинг халқ хўжалигида озиқ-овқат ва техник мой учун хом ашё сифатида аҳамияти жуда катта.Ўсимлик мойи сифатида кунгабоқар, кунжут, хартол, чигит, рапс, кўкнор, масхар, зиғир, наша, рижик уруғининг ёғлари ишлатилади. Таъм жиҳатидан кунжут, хартол, кунгабоқар, кўкнор ёғлари жуда яхши ҳисобланади. Ўсимлик мойлари қаттиқ ёғлар (маргарин) олишда, совун пишириш, тери, лак-бўёқ тайёрлашда, линолеум, клёнка, сунъий чарм, сув ўтказмайдиган матолар ишлаб чиқаришда ҳам қўлланилади. Ёғ мой корхоналарида, ёғ мой олингач қоладиган оралиқ маҳсулот - кунжара ва шротлар, оқсил минерал моддалар, углевод, витаминлар ёғга бой бўлганлиги сабабли омихта ем тайёрлашда қимматли концентирланган ем сифатида ишлатилади. Экилиши бўйича мойли донлардан чигит, кунгабоқар, зиғир, рапс уруғлари биринчи ўринларниэгаллайди.
Дунё миқёсида озиқ-овқат мойи сифатида кунгабоқар мойи, соя мойидан сўнг иккинчи ўринни эгаллайди. Республикамизда асосан чигит, кунгабоқар, зиғир мойлари ишлаб чиқарилади.