Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги равшанов С. С, Мирзаев Ж. Д. Дон ва дон маҳсулотлари экспертизаси

Сорго (Оқ жухори). Сорго (Sorgum)- ер юзида кенг тарқалган ва қадимги бошоқли ўсимлик бўлиб, кўп мақсадларда қўлланилади.Сорго Африканинг кўплаб давлатларидаасосий ўсимлик ҳисобланади ва АҚШ да ҳам кенг тарқалган. Сорго ўсимлигининг барча қисмлари қимматлиҳисобланади.Ундан ёрма, ун, патока, крахмал, қиём, пиво ва вино тайёрлаш мумкин.Сорго донини қайта ишлаш маҳсулотлари новвойликда кам қўлланилади.Мисол учун, Ҳиндистондасорго тоза ҳолда ёки буғдой билан аралаштирилган ҳолда юпқа нон ишлаб чиқаришда қўлланилади. Айрим давлатларда соргодан 30% дан кўп бўлмаган миқдорда ошпазлик ва ранг хоссаларини сақлаб қолиш учун макарон маҳсулотлари ишлаб чиқаришда фойдаланилади. Бизнинг мамлакатимизда сорго ёрма ва омухта ем ишлаб чиқариш учун қўлланилади. Сорго этил спирти, целлюлоза, қоғоз, картон, супурги ишлаб чиқариш учун яхши хомашё ҳамда барча турдаги ҳайвонлар ва паррандалар учун концентрланган озуқа ҳисобланади.
Сорго - иссиқсевар, қурғоқчиликка чидамлиўсимлик. Сорго Россиянинг қирғоқчил жанубий важанубий-шарқий ҳудудларида кўп етиштирилади.
Сорго тариқсимон бошоқлилар оиласига мансуб. Соргомеваси - очиқ ёки қобиқлидон. Қобиғи ялтироқ юзали, турли рангли. Улар ядрога ёпишиб кетмаган ва тўлиқ ёки қисман қоплайди.
Ишлатилишига қарабсорго тўртта гуруҳга бўлинади: донли, қандли, супурги ва ем - хашак. Дон олинадиган донли сорго бир нечта ботаниктурларни ўз ичига олиб, улар ичида нон ишлаб чиқаришда қўшиладиган сорго кенг тарқалган.Соргонинг яхши навлари ва гибридларига Степной 5, Кубанское красное 1677, Красний янтар (қандли), Веничное 623 мисол бўлади.
Сорго меваси -қобиқли ёки очиқ (овалсимон, тухумсимон, ноксимон ёки чўзинчоқ) дон. Ранги оқдан қора ранггача бўлиши мумкин. Сорго донлари йрик, 1000 та доннинг массаси 20...40 г. Дон гул қобиқ (қобиқли навларида), мева ва уруғ қобиқ, алейрон қатлам, эндосперм вамуртакдан иборат. Соргонинг қобиқдорлиги 18...30% ни ташкил қилади. Доннинг эндосперми 82...88% ни ташкил этиб, унсимон ёки шаффоф бўлади. Муртак 6% ни ташкил қилиб,яхши ривожлангандир.Сорго дони (қобиғи) ваэндосперми оқ, сариқ ва қизил - қўнғир рангда бўлади.
Сорго донининг(қобиқсиз) кимёвий таркиби қуйидагича: оқсиллар - 9...14%, крахмал - 65...75%, клетчатка - 1,8...2,8%, ёғлар - 2,5...6,0%, минерал моддалар - 1,2...2,0%. Қобиқли донларда 4...6%клетчатка мавжуд бўлиб, бошқа озиқа моддалар миқдори кам.Сорго кимёвий таркибининг ўзига хос хусусияти асосан тўқ ранглинавларидатанин мавжудлиги ҳисобланади.
ГОСТ 8759-74 “Сорго. Тайёрлов ва етказиб беришга талаблар” стандартибўйича ранги ва қобиғи мавжудлигига қараб, сорго хил ва хилма хилликларга бўлинади: 1- хил - оқ очиқ донли (оқ ва турли рангли тангачаларга эга оқ донли); 2- хил рангли.Иккинчи хил иккита хилма хилликка эга: биринчи хилма хиллиги - очиқ донли сорго; иккинчи хилма хиллиги -қобиқли сорго. Икки хилма хилликда ҳамдонлар рангисариқ - қизилдан тўқ - жигарранггача.Ёрмага қайта ишланадиган соргода намлик, ифлос ва донли аралашмалар миқдори, майда донлар миқдори, зараркунандалар билан зарарланганлиги меъёрланади.
Соргонинг Зеленоградское 53, Хазина 28 навлари ҳамда Пишевой 1, Пишевой2, Пишевой 227, Порумбен 3 гибридлари ёрма ишлаб чиқариш учун тавсия этилади.