Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги равшанов С. С, Мирзаев Ж. Д. Дон ва дон маҳсулотлари экспертизаси

Зиғир икки хилга бўлинади:I. Йирик уруғли;II. Майда уруғли.I. Гуруҳдаги уруғ узунлиги 5-6 мм. 1000 та дон вазни 5,5-15,0 г.II. Гуруҳдаги уруғ узунлиги 3,2-5,0 мм. 1000 та дон вазни 3,5-5,5 г.
Майда уруғли зиғир кўпроқ етиштирали. Майда уруғ учта хилга бўлинади.

1 . Долгунец - узун толали зиғир. Асосан тола олишда ишлатилади.2. Кудряш - қисқа толали зиғир. Асосан мой олиш учун ишлатилади, бу кичик хил инсонга тош давридан бошлаб маълум.3. Межеумок – ўрта толали зиғир. Асосан зиғир уруғи олиш учун экилади.Ёғ олиш учун зиғирнинг Воронежская 1308, Сибиряк, Бахмал 2, тола олиш учун К-6, Смаленский, Томский 10, Украинский 2, Оршанский 2 ва бошқа навлари етиштирилади. Республикамиза зиғирнинг Милютинский 114 нави етиштирилади.

Расм 20. Зиғир.а-долгунец;б – в-межеумок;г-кудряш.


Ғ ўза - қадимий ўсимлик, эрамиздан 3 минг йил илгари Ҳиндистонда етиштирилган. Ғўза тола олиш учун озиқ-овқат ва техник мойлар олиш учун етиштирилади. Асосан АҚШ, Ҳиндистон, Бразилия, Миср, Покистон, Хитой, Ўзбекистон, Туркманистон, Тожикистон, Озарбайжонда етиштирилади. Пахтадан 30-39% тола ва 59-66% уруғ олинади. Ғўза (Gossypium) гулхайридошлар оиласига мансуб ўсимликлар туркимига киради. Республикамизда иккита оддий (узунтолали) ва ингичга толали тури тарқалган. Узунтолали ғўза толаси узунлиги 33 мм, ингичка толали ғўза толаси узунлиги 40 мм гача ва ундан юқори бўлади.
Расм 21. Ғўзанинг меваси ва уруғи.
А-очилмаган кўсак;Б-уруғнинг тузилиши;а-микропиле;б-илдизча;в-куртак;г-уруғ қобиғи;д-уруғ палла;е-момиқ ости;ж-эпидермис.

Ўсимлик баландлиги 0,7-1,5 м, меваси тухумсимон, етилиш давомида 3-5-7 талаб очиладиган кўсакдир. Чигити йирик, овал - тухусимон шаклда, шар томонидан момиқ ва узун толалар билан қопланган. Толаси - уруғ эпидермисининг чўзиладиган клетчаткадан иборат тўқимаси. Тола оқ рангли, 1000 та дон массаси 60-130 г. Чигит асосан қобиқ, эндосперм ва муртакдан иборат.

Ғўза уруғида глюкозидларга киритилган заҳарли госсипол моддаси бор. Етилган уруғда госсипол 0,04-1,59% ни ташкил этади. Преслашда қисман ёғда ҳамда кунжарасида қолади. Шу сабабли ёғ рафинацияланган ҳолда истеъмол қилиниши керак. Чигит кунжарасига ем сифатида ишлатишда, чекланган кондиция белгиланган.