Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги о'рта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Озиқа коеффитсиентини аниқлаш.
Озиқлантиришнинг мақсади — барча балиқларни озиқалар билан таъминлашдан иборат бўлиб:

• 
  организмнинг ҳаётий фаолиятини (қон айланиши, нафас олиш ва бошқалар) қўллаб туриш;
  
• 
  ўсиш ва тиклаш (масалан, икраларни озиқавий моддалар билан таъмирлаш учун).
  

Агарда озиқанинг сифати ёки миқдори чегараланган бўлса, унда балиқлар ўсишдан орқада қолади, тана оғирлигини йўқотади.
Озиқа коеффитсиенти — бу бир кг тана оғирлигига сарфланган озиқа миқдорини ифодалайди, яъни маълум бир вақт давомида сарфланган озиқа миқдори (Қ, кг), балиқларнинг неча кг ўсгани (ДW, кг) ушбу йўл билан аниқланади.
К = Қ/ДW; ДW= W2 — W;
бу ерда: W₁ — балиқни маълум муддатдаги озиқлантиришнинг бошидаги дастлабки кўрсаткич; W₂ — балиқни маълум муддат- даги озиқлантиришнинг охиридаги якуний кўрсаткич.
Масалан, балиқлар бир ойда 12 кг ўсган, бунинг учун 48 кг озиқа сарфланган. Озиқа коеффитсиенти 4 га тенг бўлади.
48 кг : 12 кг = 4.
Озиқа коеффитсиенти озиқа сифати, балиқларнинг тури, сув ҳав- засидаги табиий озиқа захираси, сувнинг сифати, об-ҳаво, озиқлан- тириш технологияси ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади.
Озиқа коеффитсиентини аниқлашда табиий озиқа захираси ҳам ҳисобга олинади.
Масалан, қониқарли табиий озиқа захираси балиқларнинг 25% га ўсишини таъминлайди. Юқоридаги мисол бўйича ҳисоблаб чиқ- қанимизда озиқа коеффитсиенти 5,3 га тенг бўлди:
— балиқларнинг табиий озиқа ҳисобидан ўсиши:
12 кг х 0,25 = 3 кг;
— қўшимча озиқалар ҳисобидан ўсиши:
12 кг — 3 кг = 9 кг.
Сиз озиқа коеффитсиенти асосида озиқа миқдорини аниқлашингиз мумкин. Бу кўрсаткич балиқларнинг 1 кг ўсиши учун сарф- ланган озиқа миқдорига тенгдир. Адабиётларда ҳар бир озиқа ту- рининг коеффитсиенти келтирилган. Масалан, озиқа коеффитсиенти 6 га тенг бўлса, унда 200—300 кг балиқ олиш учун 1200—1800 кг (200—300 кг х 6 = 1200—1800 кг) озиқа керак бўлади.
Озиқа қандай берилади?
Омухта емни ҳовузга ун ҳолатида солиш мумкин, лекин бу маълум нобудгарчиликларга олиб келади, чунки солинган ем- нинг ҳаммаси балиқлар томонидан дарҳол ейилмайди, қолган қисми эса ҳовуз тубига тушади ва чирийди. Бундан ташқари, ушбу ҳолат сув сифатининг бузилишига олиб келади.
1 кг карп балиқларини ўстириш учун таркибида протеин миқ- дори 23 % бўлган омухта ем харажати 4,7 кг. Протеин миқдори пасайганда:
— 22 % бўлса 4,9 кг;
— 21 % бўлса 5,1 кг;
— 20 % бўлса 5,4 кг.
Балиқларнинг кунлик (суткалик) озиқланиш миқдори нималарга боғлиқ? Балиқларни кунлик озиқлантириш миқдори бир қанча омилларга боғлиқ бўлади. Жумладан:
— балиқларнинг тури ва ҳажмига;
— балиқларнинг тури ва сув ҳароратига;
— балиқларнинг тури ва табиий озиқа захирасининг ривожланиш ҳолатига.
Балиқларни кунига неча маротаба озиқлантириш керак? Сиз кунига бериладиган озиқа миқдорини ўлчаб аниқладингиз. Буни сув ҳавзасига қандай қилиб киритиш керак?

• 
  19 % бўлса 5,7 кг;
  
• 
  18 % бўлса 6,0 кг.
  

18 % да кам бўлса порция бўйича озиқа коеффитсиенти ҳо- вуздаги ўтхўр балиқлар миқдорига қараб ошади:

• 
  20 % бўлса 5 % га;
  
• 
  30 % бўлса 6 % га;
  
• 
  40 % бўлса 10 % га;
  
• 
  50 % бўлса 15 % га;
  
• 
  60 % бўлса 18 % га;
  
• 
  70 % бўлса 25 % га.
  

Технологик йўқотиш:
Сочма емларда — 30 %, гранулаланган емларда — 10 %.
Сувда секин эрувчан гранулаланган озиқа аралашмаларини қўллаш яхши самара беради. Гранулаланиш пайтида юмшоқ ва майда фракциялар сувда секин эрийдиган, қаттиқ шаклга айланади. Гранулаларнинг катталиги балиқлар катталигига мослаб қилинади.
Белгиланган омухта ем компонентлари яхшилаб туйилиб, элакдан ўтказилади (ёш балиқларни боқиш учун ем зарра- чаларининг катталиги 0,3 мм дан каттароқ, балиқларники эса 0,6 мм дан ошмаслиги керак) ва 25—30 фоиз сув қўшиб қориш- тирилади. Нам қоришма цилиндрсимон ип шаклида гўшт қий- малагичдан ўтказиб, кўпи билан 3—7 мм узунликдаги гранула шаклида кесиб майдаланади. Тайёр гранулалар хона ҳарорати- гача совитилади, сўнгра қуритгичда иссиқ ҳаво билан (қулай кел- ган иссиқлик берувчи мослама ёрдамида) қуритилади. Иссиқ ҳаво ҳарорати 55—65 °C дан ошмаслиги керак.
Гранулаланган озиқа нам хонада пресслаш усули билан тай- ёрланади. Пресслашдан аввал аралашмани 25—30 % фоизгача автоматик намлаш аппарати билан намланиб, кейинчалик қури- тиш йўли билан гранулаланади. Таъкидлаш лозимки, нам ҳолдаги гранулалар қуруқ ҳолда гранулалашдан мустаҳкамроқ ҳисобланади.
Аксарият балиқчилик хўжаликлари кичик ҳажмдаги балиқ иш- лаб чиқариш имкониятларига эга эканлигини инобатга олган ҳолда айрим ҳозирги кунда озиқа сифатида ишлатилмай ташлаб юборила- ётган маҳсулотлардан озиқа тайёрлаш бўйича тавсиялар бе­риш мақсадга мувофиқ.