Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

14 - БОБ. БОШҚАРИШ САМАРАДОРЛИГИ 
14.1. Унумдорликка мажмуий ёндашув. 
14.2. Бизнес-режа ва унумдорлик. 
14.3. Бошқарувни ташкил этиш унумдорлиги. 
14.4. Инсон омили ва унумдорлик. 
14.1. Унумдорликка мажмуий ёндашув 
Унумдорлик кўрсаткичи бўйича бошқарув бу самарали 
бошқарув деганидир. Барқарор юқори унумдорликни таъминлаш 
барча бошқарув вазифалари ва бириктирувчи жараён коммуникация, 
қарор қабул қилиш ва пешқадамликни таъминлашга тааллуқлидир. 
Корхонага ўзаро бир-бирига боғлиқ унсурлардан иборат тизим 
нуқтаи назаридан қараш зарур ташкилот унсурлари ҳамда 
ташкилотнинг ташқи муҳит билан бир-бирига жуда боғлиқлиги 
туфайли муаммолар осон ва тез хал этилади. Бошқа ташкилий 
муаммолар каби келажакда унумдорликни ошириш муаммоси ҳам 
мажмуий ёндашувни талаб қилади. Унумдорликка ҳам ташқи 
муҳитнинг, ҳам тизим ўзгариш жараёнининг турли омиллари таъсир 
этади. Бу омиллар бир-бирига таъсир этиши сабабли, унумдорликни 
оширишнинг ўзгармас (ягона) йўли мавжуд бўлмайди. Унумдорликни 
оширишга қаратилган кўплаб уринишлар корхоналар раҳбарлари ўз 
ҳаракатлари 
натижасини 
кўра 
билмаганликлари 
сабабли 
муваффақиятсизликка учрайди. Ўз корхонаси унумдорлигига баҳо 
беришда энг кўп йўл қўйиладиган хато сифатга эътибор бермай фақат 
ишлаб чиқариш хажми кўрсатмаларини ҳисобга олишдир. 
Сўнгги 
йилларда 
муваффақиятли 
фаолият 
юритаётган 
корхоналар тажрибаси сифат ҳаражатлар мажмуининг муҳим унсури 
эканлигини намоён қилмоқда. Юқори сифат сотиш мумкин бўлган 
махсулот хажмини ортиши, ҳаридорлар томонидан қайтариладиган 
махсулот миқдори ва кафолатли таъмирлаш хажмининг қисқариши 
ҳисобига ҳаражатлар камайишига олиб келади. Натижада компания 
ўз рақобатбардошлигини ошириш имкониятини кенгайтиришга 
сарфлаш учун қўйимча маблағга эга бўлади. Юқори сифат сотув 
хажмини оширади, ишлаб чиқариш кўламини кенгайтиришга, 
фойдани кўпайтиришга имкон яратади. Бутловчи қисмларнинг 
сифатли бўлмаслиги бутун махсулот сифатига таъсир кўрсатади. 
Корхоналар ўзаро боғлиқ бўлгани сабабли бирор бир асосий 
махсулотнинг сифатсиз бўлиши кўпчилик тармоқларда унумдорлик 

---

168 
пасайишига олиб келади. Давлат аппаратидаги паст унумдорлик 
солиқларнинг катта бўлишига, натижада иқтсодиёт самарадорлигини 
оширишга сарф қилиниши мумкин бўлган маблағлар қисқаришига 
олиб келади. 
Атроф муҳит ифлосланиши даражасини камайтириш, иш жойи 
санитария холатини яхшилаш ва корхона ишчилари соғлиғини химоя 
қилиш учун корхоналар қиммат ускуналар (масалан, тутун тутгичлар) 
сотиб олишлари керак, бу эса ҳаражатлар кўпайишига олиб келади. 
Истиқболда атроф муҳитни яхшилаш ва меҳнатни мухофоза қилиш 
иш вақти тақсимлашига ва натижада меҳнат унумдорлиги ортишига 
олиб келади. 
Меҳнат унумдорлигига таъсир этувчи муҳим омил - корхонани 
бошқариш илмига эга бўлишдир. Корхона унумли ишлаши учун 
бошқарув тизимини такомиллаштириш зарур. Ўсиб бораётган 
рақобат шароитида раҳбарят нега мақбул бўлган қарорлар бугунги 
кунга тўғри келмаслигини билиши лозим.