Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

14.3. Бошқарувни ташкил этиш унумдорлиги 
Унумдорликни оширишда бошқарувни тўғри ташкил этиш 
муҳим аҳамиятга эга. Ташкил этиш жараёни раҳбарият меҳнат 
ресурслари, материаллар, технология, ахборот ва кишиларни 
қўйилган мақсадга эришиш учун бирлаштирувчи воситадир. 
Бошқарувни самарали ташкил этиш натижасида (яъни, ташкилий 
жараёнлар созланганлиги) ресурслардан мақбул фойдаланиш, 
ижрочилар мажбуриятини тақсимлашда тушунмовчилик натижасида 
меҳнат унумдорлиги пасайишини камайтириш, бўлинмалар ўзаро 
таъсири бузилишига чек қўйишни таъминлайди. Тўғри йўлга 
қўйилган ташкилий жараёнлар меҳнат унумдорлиги ортишига имкон 
беради. 
Унумдорлик бошқарувининг бошқарув технологияси, бошқарув 
ишини лойихалаштириш ва бошқарув ташкилий тизими каби 
унсурлари билан узвий боғлиқдир. Бошқарувнинг самарали 
технологияси меҳнат унумдорлигига энг кўп таъсир кўрсатувчи 
омилдир. Хозирги пайтда автоматлашган заводлар, робот техникаси, 
лойихалаштиришнинг 
автоматлашган 
тизимини 
қўлловчи 
америкалик ва Япония ишлаб чиқарувчилари бозорнинг катта 

---

170 
қисмини эгаллаб олмоқдалар, чунки юқори сифатли махсулотни 
рақобатдошларига нисбатан арзон нархда сотадилар. 
Идора ишига компютер технологиясини жорий қилиш меҳнат 
унумдорлиги ортишида бошқа омилларга нисбатан кўпроқ аҳамиятга 
эга. Лекин, илқор технология ҳар доим ҳам меҳнат унумдорлиги 
ортишига олиб келмайди. Бундай технология афзалликлари унга 
ишловчиларнинг салбий муносабати туфайли намоён бўлмаслиги 
мумкин. Технология дархақиқат унумдорлик ортишига олиб келиши 
учун раҳбарият технология талаблари уни қўлловчи кишилар 
манфаатларига тўғри келишини таъминлаши керак. 
Бошқарувнинг ташкилий таркиби рахбарият ва барча даражада 
унга бўйсунувчи ҳамда корхонанинг асосий таркибий бўлинмалари 
ўртасидаги ўзаро муносабатни белгилайди. Таркиб унумдорликк 
маъмурий-бошқарув сонига бўлган нисбати орқали бевосита таъсир 
этади. Агар корхона ўз фаолиятига салбий таъсир кўрсатмай 
бошқарувчилар сонини қисқартирса, унумдорлик юқори бўлади. 
Ташкилот таркиби унча яққол намоён бўлмайдиган йўл билан ҳам 
унумдорликка таъсир қилади. Масалан, мутахассис ва олимлар 
юқоридан қатъий берилган буйруқга салбий муносабатда бўладилар. 
Бунда улар ўз меҳнати натижасидан қониқмайдилар ва улар меҳнати 
унча унумли бўлмайди. Ижодий ёндашувни талаб этувчи таркибга эга 
ташкилотлар рақобат рақобат курашида кенгроқ имкониятларга эга 
бўладилар. Жаҳон бозорига ўз вақтида масалан, замонавий компютер 
билан иш олиб бориш бу даромадларни кескин кўпайтириш ва 
унумдорликни ошириш демакдир. Кичик корхона баъзан йирик 
корхонага нисбатан самаралироқ бўлади. Корхона самарали ишлаши 
учун бирор вазифани бажариш бирор аниқ киши ёки бўлинмага 
топширилиши ва унга мос ваколатлар берилиши лозимлиги 
тажрибадан маълум. Унумдорликни жавоб берувчи бирор шахс ёки 
гуруҳга берилган ваколат доирасига маблағларни сарф қилиш хуқуқи 
ҳам кириши керак.