Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Александр Иванович Смирницкий 

---

115 
А.И.Смирницкий (1903

1954) йирик назариётчи тилшунос олим бўлиб, у 
қатор тадқиқотларида тил ва тафаккур муносабати, тилнинг объектив 
мавжудлиги, тил бирликларида лексик ва грамматик элементлар, тил ва нутқ 
муносабати каби масалаларни ёритди. Айниқса, у «Тилнинг объектив 
мавжудлиги» (1954) асарида тил ва нутқ диалектик муносабатига алоҳида 
тўхталиб, бу ҳақда ўзига хос янги фикрларни баён қилди. Аниқроғи, олим ай-
ни тадқиқотида тилни ўзаро боғланган лисоний бирликларнинг йиғиндиси ва 
улар ўртасидаги муносабат сифатида қайд этди. Нутқни эса у муайян талаф-
фузнинг аниқ лисоний мазмун билан бирлашиши, боғланиши деб тушунтирди. 
Тил, унинг фикрича, турлича намоён бўлувчи барча нутқ компонентларининг 
– бирликларнинг йиғиндисидир. Агар, 

дейди у, нутқ ўзаро алоқа қилиш усу-
ли бўлса, тил ўзаро алоқа воситасидир. 
Тил нутқда мавжуд бўлади. У нутқ билан ўзаро алоқада, муносабатда, 
ўзаро таъсирда бўлиб, нутқда, нутқ орқали ривожланади. Тил, 

дейди у, нутқ 
билан боғланган, нутққа «қамалган» бўлиб, тилшунослик фанининг предме-
тидир, объектидир. 
А.И.Смирницкийнинг тил ва нутқ ҳақидаги фикрларидан унинг тил ва 
нутқнинг диалектик муносабатини тўғри тушунганини ва тадқиқотларида, 
лисоний ҳодисалар таҳлилида шу муносабатга амал қилганини кўриш мум-
кин. 
Олим асарларида тилнинг асосий бирлигига – сўзга, сўз масса-ласига 
алоҳида эътибор беради. Сўз, унинг фикрича, айни вақтда ҳам лексик, ҳам 
грамматик бирлик ҳисобланади. Сўзнинг бундай кўп жиҳатлилиги ундаги лек-
сик ва грамматик томонларнинг, хусусиятларнинг ўзаро боғлиқлигидан келиб 
чиқади. 
А.И.Смирницкий, сўздаги грамматик жиҳат – бу муноса-батларнинг ифо-
даланиши ва уларнинг тилда кўрсатилиши, кузатилишидир. Грамматик ҳоди-
салар таҳлилида ички томонни ҳам – муносабатлар мазмунини, шунингдек, 
ташқи томонни ҳам, ушбу муносабатнинг сўзларнинг ўзгаришидаги ва бири-
ки-шидаги ифодаланишини ҳам ҳисобга олиш лозим, 

дейди. 
А.И.Смирницкий, асосан, инглиз тили мутахассиси бўлиб, айни тилга 
оид қатор жиддий тадқиқотлар яратди. Булар: 1. “Сравнительно - историче-
ский метод и определение языкового родства” (1955). 2.«Инглиз тили лекси-
каси» (1956). 3.«Инглиз тили синтаксиси» (1957). 4.«Инглиз тили морфоло-
гияси» (1959) ва бошқалар.