Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат



Download 4,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet115/139
Sana04.06.2022
Hajmi4,66 Mb.
#634812
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   139
Список литературы 
1. Никольский С.М. О математике в общеобразовательных школах // 
Образование, которое мы можем потерять — М: МГУ им. Ломоносова, 2002 – 
С. 83-92. 
2. Саранцев Г.И. Обучение математическим доказательствам в школе: 
Кн. для учителя. — М., 2000. 
3. Зайкин Р.М. Реализация профессиональной направленности 
математической подготовки на юридических факультетах: Дис. канд. пед. 
наук. — Н. Новгород, 2004. 
4. Скороходова Т.В. Опыт преподавания математики студентам 
гуманитарных специальностей // Проблемы и перспективы развития 
образования: материалы IV междунар. науч. конф. (г. Пермь, июль 2013 г.). — 
Пермь: Меркурий, 2013. — С. 143-145 
 
 


Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
303 
ALGEBRANING ASOSIY TEOREMASINING KVATERNION SONLAR 
HALQASIDAGI TAHLILI 
Nurillayev M.E.
Nizomiy nomidagi TDPU Umumiy matematika kafedrasi mudiri 
Usmanova D.S. 
Fizika-matematika fakulteti MOʻM yoʻnalishi 3-kurs talabas 
Ma’lumki, algebraning asosiy teoremasidan kelib chiqadi-ki, kompleks sonlar 
maydoni ustida qaralgan n-darajali (
𝑛 ≥ 1
) ixtiyoriy koʻphad barcha karrali 
ildizlarini qoʻshib hisoblaganda kompleks sonlar maydoni ustida aynan n ta ildizga 
ega. Algebraning asosiy teoremasi koʻphadlar nazariyasida asosiy oʻrin egallaydi va 
bu teorema bir qancha tadbiqlarga ega. Ushbu maqolada algebraning asosiy 
teoremasini kvaternion sonlar halqasi ustida qaraymiz, ya’ni aniqroq aytadigan 
boʻlsak yuqorida ta’kidlangan natija kvaternion sonlar halqasida oʻrinli boʻlish yoki 
boʻlmasligiga aniqlik kiritamiz. Dastlab, kvaternion sonlar halqasi haqida ma’lum 
bo’lgan ma’lumotlarni eslatib oʻtamiz.
Kvaternion sonlar 
𝑞 = 𝑎 + 𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘
koʻrinishida boʻlib, bu sonlardan 
iborat to’plam odatda 

orqali belgilanadi, bunda 
𝑎, 𝑏, 𝑐, 𝑑
– haqiqiy sonlardir. Bu 
toʻplamdan olingan ixtiyoriy ikkita 
𝑞
1
= 𝑎
1
+ 𝑏
1
𝑖 + 𝑐
1
𝑗 + 𝑑
1
𝑘

𝑞
2
= 𝑎
2
+ 𝑏
2
𝑖 +
𝑐
2
𝑗 + 𝑑
2
𝑘
elementlar oʻrtasida qoʻshish “+” va koʻpaytirish “ 
∙ 
” amallari 
quyidagicha kiritiladi. 
1. Qoʻshish amali: 
𝑞
1
+ 𝑞
2
= 𝑎
1
+ 𝑎
2
+ (𝑏
1
+ 𝑏
2
)𝑖 + (𝑐
1
+
𝑐
2
)𝑗 + (𝑑
1
+ 𝑑
2
)𝑘
;
2. Bazis elementlar o’rtasida koʻpaytirish amali:
𝑖
2
= 𝑗
2
= 𝑘
2
= −1

𝑖𝑗 = 𝑘, 𝑖𝑘 =
−𝑗, 𝑗𝑘 = 𝑖 

3. Koʻpaytirish amali:
 
𝑞
1
⋅ 𝑞
2
= (𝑎
1
𝑎
2
+ 𝑎
1
𝑏
2
𝑖 + 𝑎
1
𝑐
2
𝑗 + 𝑎
1
𝑑
2
𝑘) + (𝑏
1
𝑎
2
𝑖 +
𝑏
1
𝑏
2
𝑖
2
+ 𝑏
1
𝑐
2
𝑖𝑗 + 𝑏
1
𝑑
2
𝑖𝑘) + (𝑐
1
𝑎
2
𝑗 + 𝑐
1
𝑏
2
𝑗𝑖 + 𝑐
1
𝑐
2
𝑗
2
+ 𝑐
1
𝑑
2
𝑗𝑘) + (𝑑
1
𝑎
2
𝑘 +
𝑑
1
𝑏
2
𝑘𝑖 + 𝑑
1
𝑐
2
𝑘𝑗 + 𝑑
1
𝑑
2
𝑘
2
) = (𝑎
1
𝑎
2
− 𝑏
1
𝑏
2
− 𝑑
1
𝑑
2
) + (𝑎
1
𝑎
2
+ 𝑏
1
𝑎
2
+ 𝑐
1
𝑑
2

𝑑
1
𝑑
2
)𝑖 + (𝑎
1
𝑐
2
− 𝑑
2
𝑎
2
+ 𝑐
1
𝑎
2
− 𝑑
1
𝑏
2
)𝑗 + 𝑑
2
) + (𝑎
1
𝑑
2
+ 𝑏
1
𝑐
2
− 𝑐
1
𝑏
2
+ 𝑑
1
𝑐
2
)𝑘
.


Аниқ фанларни ўқитишни модернизациялаш: инновацион таълимнинг янги моделлари ва амалиёти, 2020 йил 17 апрель 
304 
Yuqorida aniqlangan amallarga nisbatan kvaternion sonlar toʻplami 

kommutativ 
bo’lmagan halqa hosil qiladi. Bu halqada quyidagi tenglamani qaraylik.
𝑥
2
+ 1 = 0
tenglamani yeching.
Bu tenglamani yechish uchun noma’lumni 
𝑥 = 𝑎 + 𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘
koʻrinishida 
izlaymiz. Tenglamadagi 
𝑥
ning joyiga 
𝑎 + 𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘
ifodani qoʻyib, zarur 
soddalashtirishlarni bajarsak, berilgan tenglama 
2𝑎(𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘) + 1 − 𝑎
2

𝑏
2
− 𝑐
2
− 𝑑
2
= 0
tenglamaga teng kuchli bo’ladi. Bundan
{
2𝑎(𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘) = 0
1 − 𝑎
2
− 𝑏
2
− 𝑐
2
− 𝑑
2
= 0
sistemaga ega boʻlamiz. Bu sistemani yechishda 
quydagi hollar yuzaga keladi: 
1)
{
𝑎 = 0 
1 − 𝑎
2
− 𝑏
2
− 𝑐
2
− 𝑑
2
= 0
2)
{
𝑏𝑖 + 𝑐𝑗 + 𝑑𝑘 = 0
1 − 𝑎
2
− 𝑏
2
− 𝑐
2
− 𝑑
2
= 0
.
1-holni qarasak, 
{
𝑎 = 0 
𝑏
2
+ 𝑐
2
+ 𝑑
2
= 1
tenglamalar sistemasiga ega boʻlamiz. Koʻrinib 
turibdiki, bu sistema cheksiz koʻp yechimga ega va bu yechimlar toʻplami birinchi 
koordinatasi nol, qolgan uchta koordinatasi markazi nol nuqtada bo’lgan va radiusi 
birga teng sfera sirtida yotuvchi nuqtalarning geometrik oʻrnini tasvirlaydi. Endi 2-
holni qaraydigan boʻlsak, 
{
𝑏, 𝑐, 𝑑 = 0
1 − 𝑎
2
− 𝑏
2
− 𝑐
2
− 𝑑
2
= 0
sistemaga ega boʻlamiz. 
Bundan R
4
ning (1, 0,0,0) va (-1, 0,0,0) nuqtalari 2-sistemaning yechimi bo’ladi. 
Ammo, bu nuqtalar 
𝑥
2
+ 1 = 0
tenglamani qanoatlantirmaydi. Demak, 1-holda 
olingan barcha yechim berilgan tenglamaning yechimi sifatida qoladi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, algebraning asosiy teoremasidan kelib 
chiqadigan n-darajali (
𝑛 ≥ 1
) ixtiyoriy koʻphad barcha karrali ildizlarini qoʻshib 
hisoblaganda aynan n ta ildizga ega degan natija kvaternion sonlar halqasida o’rinli 
emas.

Download 4,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   111   112   113   114   115   116   117   118   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish