Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

«Тармоқлар» - Кластер усули. Бу технология услуб жиҳатдан 
ақлий ҳужум технологиясига яқин бўлиб, асосан ўқувчиларнинг 
ўтилаётган мавзу бўйича мавжуд билим ва кўникмаларини текширишда 
ишлатилади. У фақат ғоялар орасидаги боғланишларини фикрлашни 
таъминлаш имкониятини берадиган тузилмани аниқлаб олишни талаб 
қилади. Бу усул ўқувчини мавзу юзасидан мавжуд билимларини 
тизимлаштириш ва уни тасаввур қилишга ёрдам берадиган стратегия 
ҳисобланади. Бу технологиядан якка ҳолда ёки жамоада ҳам фойдаланиш 
мумкин. 
Жамоада кластер усулидан фойдаланиш. Ўқувчи томонидан доска 
марказига мавзунинг асосий термини ёзилади. Масалан: Зардўштийлик. 
Ўқувчилардан мана шу термин билан боғлиқ бўлган фикрларини 
айтишларини сўралади ҳамда доскага ўқувчилар фикрлари таҳлилсиз 
ёзилиб стрелка ёрдамида асосий термин билан боғланади. Фикрларга 

---

84 
технология сўнгида ўқитувчи томонидан хулоса ясалади. Усулнинг ўзига 
хослиги шундаки, бунда ўқувчилар бошқа тенгдошлари фикрлари билан 
ҳам таниша оладилар. 
«Тушунчалар таҳлили» технологияси. Услубнинг моҳияти. Ушбу 
услуб ўтилган (чорак, семестр ёки йилида тугаган) ўқув предмети ёки 
бўлим барча мавзуларни талаба (ёки ўқувчи)лар томонидан ёдга олиш, 
бирон – бир мавзу бўйича ўқитувчи, томонидан берилган тушунчаларга 
мустақил равишда ўз изоҳларини бериш, шу орқали ўз билимларини 
текшириб баҳолашга имконият яратиш ва ўқитувчи томонидан қисқа вақт 
ичиа барча талаба (ёки ўқувчи)ларни баҳолай олишга йўналтирилган. 
Услубнинг мақсади. Талаба (ёки ўқувчи)ларни машғулотда ўтилган 
мавзуни эгаллаганлик ва мавзу бўйича таянч тушунчаларни ўзлаштириб 
олинганлик даражаларини аниқлаш, ўз билимларини мустақил равишда 
эркин баён эта олиш, ўзларининг билим даражаларини баҳолай олиш, якка 
ва гуруҳларда ишлай олиш, сафдошларининг фикрига ҳурмат билан қараш, 
шунингдек ўз билимларини бир тизимга келтира олишга ўргатиш. 
Услубнинг қўлланиши: ўқув машҳулотларининг барча турларида 
(дарс бошланиши ёки дарс охирида, ёки ўқув предметининг бирон бир 
бўлими тугалланганда) ўтилган мавзуни ўзлаштирилганлик даражасини 
баҳолаш, такрорлаш, мустаҳкамлаш ёки оралиқ ва якуний назорат ўтказиш 
учун, шунингдек, янги мавзуни бошлашдан олдин талаба (ёки 
ўқувчи)ларнинг билимларини текшириб олиш учун мўлжалланган. Ушбу 
услубни машғулот жараёнида ёки машғулотнинг бир қисмиа якка, кичик 
гуруҳ ҳамда жамоа шаклида ташкил этиш мумкин. Ушбу услубдан уйга 
вазифа беришда ҳам фойдаланса бўлади. 
Машғулотда фойдаланиладиган воситалар: тарқатма материаллар, 
таянч тушунчалар рўйҳати, қалам (ёки ручка), слайд. 
Изоҳ: режа бўйича белгиланган мавзу асосида ҳамда ўқитувчининг 
қўйган мақсади (текшириш, мустаҳкамлаш, баҳолаш)га мос тайёрлан 
тарқатма материаллар (агар якка тартибда ўтказиш мўлжалланган бу 

---

85 
гуруҳ ўқувчилари сонига, агар кичик гуруҳларда ўтказиш белгиланган 
бўлса, ҳолда гуруҳлар сонига қараб тарқатма материаллар тайёланади). 
Машғулотни ўтказиш тартиби: 

талаба (ёки ўқувчи)ларни гуруҳларга (шароитга қараб) 
ажратади; 

талаба (ёки ўқувчи)лар машғулотни ўтказишга қўйилган 
талаб қоидалар билан таништирилади; 

тарқатма материаллар гуруҳ аъзоларига тарқатилади; 

талаба (ёки ўқувчи)лар якка тартибда ўтилган мавзу ёки 
янги мавзу бўйича тарқатма материалда берилган тушунчалар 
билан танишадилар; 

талаба (ёки ўқувчи)лар тарқатма материалда мавзу 
бўйича берилган тушунчалар ёнига эгаллаган (ёки ўзларининг) 
билимлари асосида (берилган тушунчаларни қандай тушунган 
бўлсалар шундай) изоҳ ёзадилар (якка тартибда); 

ўқитувчи тарқатма материалда мавзу бўйича берилган 
тушунчаларни ўқийди ва жамоа билан биргаликда ҳар бир 
тушунчага тўғри изоҳни белгилайди ёки экранда ҳар бир 
тушунчанинг изоҳи берилган слайд орқали таништирилади.