Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мукимий номидаги қЎҚон давлат

3. биосферада моддаларнинг айланиши

Биосферада кимёвий элементлар тирик организмларнинг фаолияти натижасида айланиб туради. Кимёвий элементларнинг биосферанинг бир таркибий қисмидан иккинчисига ўтиши шу билан бирга дастлабки ҳолатга қайтиши биосферада моддаларнинг айланиши дейилади.

Энергиянинг айланиши моддаларнинг айланиши билан чамбарчас боғлиқ. Моддаларнинг кичик доирада (биологик) ва катта (геологик) доирада айланишлари кузатилади биологик доирада айланиш организмлар ўртасида, қуруқликда тупроқ билан организм ўртасида, гидросферада эса организм билан сув ўртасида содир бўлади. Моддаларнинг катта доирада айланиши қуруқлик билан дунё океанлари ўртасида борадиган жараёндир.
Саволлар:

1. Биосфера деб нимага айтилади?

2. “Тирик модда” деганда нима тушунилади?
3. Тирик модданинг хусусиятлари нималардан иборат?
4. Биосферада моддаларнинг айланиши неча хил бўлади?


МАВЗУ: X1- Ҳозирги даврда ЖАМИЯТ ва табиат ўртасидаги
муносабатлар
1. Ҳозирги даврда инсон ва табиат ўртасидаги муносабатлар.
2. Илмий техникавий революциясининг табиатга таъсирини.


Таянч сўзлар: Биосфера, нитрозаминлар, канцероген модда, фитопланктон, эвтрофикация, зоопланктон, нитрат, фосфат, ноосфера, фикрловчи қобиқ.


Адабиётлар: [7,8,9].

Ҳозирги вақтда сайёрамизда аҳоли сонининг ортиши, табиий ресурслардан кенг ва нотўғри фойдаланиш кабилар биосферани хавф остига солиб турибди. Инсоният глобал экологик тангликлар бўсағасида турибди. Бугунги кунда табиий экотизимларнинг бузилиши ёки бутунлай йўқотилиш, биологик хилма-хилликни йўқотиш, кўпчилик ўсимлик ва ҳайвон турларининг йўқолиб кетиши, атроф-муҳитни кенг кўламда ифлосланиши, чучук сув танқислиги, озон қатламининг сийраклашиши, чўлланиш жараёни ва атмосферани “димиқиши” натижасида иқлимнинг ўзгариши ва бошқа муаммолар келиб чиқди. Инсоннинг ўзи тур сифатида сайёрамизда яшаб қолиши хавф остида ва унга инқирозга учраган экотизимларда яшашга ҳеч қандай кафолат бериб бўлмайди. Шунинг учун ҳам инсон ва табиат ўртасидаги муносабатлар муаммоси бугунги кунга келиб, ниҳоятда кучайиб кетди. Табиат ва инсон ўртасидаги муносабатлар маълум қонуниятларга бўйсунган ҳолда боради. Бу қонунларнинг бузилиши албатта экологик ҳалокатга олиб келади.