Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

жинсий, мослашув ва бошқалар) эҳтиёжлар.
2. Ижтимоий эҳтиёжлар — бу меҳнат қилиш, билиш, эстетик ва
ахлоқий-маънавий эҳтиёжлар.
Эҳтиёжларни биологик ҳамда ижтимоий турларга бўлганимиз билан шу 
нарсани унутмаслигимиз лозимки, шахсдаги ҳар қандай эҳтиёж ҳам 
ижтимоийлашган бўлади, яъни улар ўша жамият ва муҳитдаги қадриятлар, 
маданий нормалар ва инсонлараро муносабатлар характерига боғлиқ бўлади. 
Масалан, энг табиий ва тушунарли ҳисобланган бизнинг овқатланишга 
бўлган эҳтиёжимизни олсак, у ҳам конкрет муҳитга қараб турлича 
ҳаракатларни келтириб чиқаради. Кишининг дастурхон атрофида ўзини 
тутиши унинг тарбияланганлик даражаси, маданиятлиги ва бошқа бир қатор 
омилларга боғлиқ.
Машҳур америкалик псиҳолог, психиатр ва гуманистик псиҳология 
вакили Абрахам Маслоу (1908-1970) эҳтиёжларнинг иерархик моделини 
яратган. Унингча, одамлар эҳтиёжнинг кўплаб турларини бошларидан 
кечирадилар. Муаллиф уларни бир неча гуруҳга бўлиб таҳлил қилган: 
- психофизиологик эҳтиёжларга ташналик, очлик, дам олиш, уй-жой, 
жинсий алоқага бўлган эҳтиёжлар киради; 
- хавфсизлик ва келажакка ишонч эҳтиёжлари – бу эҳтиёжлар маълум бир 
гуруҳга хос бўлиб, унда инсонларнинг бир-бирини тушуниши, севги 
муносабатлари, ўзаро ижтимоий муносабатларга киришимлилиги, 
боғлиқлиги, қўллаб-қувватлаши кабилар киради. А.Маслоу бу 
эҳтиёжларни ўсиш эҳтиёжлари сирасига киритади; 
- ижтимоий мансублик эҳтиёжлари – жамиятда кераклиги ва ўз ўрни бор 
эканлигини ҳис қилиш эҳтиёжи. Расмий ва норасмий жамоалар, дўстлик 
ришталари бунга яққол мисол бўлади; 
- обрў, ҳурмат қозониш, ўзини аҳамиятли ҳис этиш эҳтиёжлари – бунга 
ўзини ўзи ҳурмат қилиш ва тан олиш эҳтиёжлари кириб, бу ҳам ўсиш 
эҳтиёжига тааллуқлидир;

---

149 
- ўзини намоён этиш, ўзидан из қолдириш эҳтиёжлари (юксалиш) – бу энг 
юқори эҳтиёж поғонасидир. Унда аҳамиятга молик, қадрланадиган шарт-
шароитларда 
ва 
ривожланишида 
инсоннинг 
шахс 
сифатидаги 
такомиллашуви 
назарга 
олинади. 
А.Маслоунинг 
таъкидлашича, 
инсоннинг орзу ва эҳтиёжлари чексиздир. Ҳар бир инсон бир маррага 
келгандан сўнг дарҳол иккинчи бир маррани мўлжаллай бошлайди. 
“Мақсад 
– 
интилиш 
– 
етишиш” 
жараёнини 
қайта-қайтадан 
такрорланаверади.
- барча юқори эҳтиёж кўрсаткичлари қатъи иерархик тузилишлар орқали 
амалга ошади. А.Маслоунинг фикрича, эҳтиёжнинг юқори поғонаси, 
қачонки эҳтиёжнинг пастки поғонаси (“физиологик, хавфсизлик ва 
ҳимоя”) қондирилгандагина юзага чиқади. 
А.Маслоунинг 
фикрича, 
соғлом 
ривожланиш 
учун 
бизнинг 
қобилиятларимизни амалга ошириш, кўрсатиш даркор, зеро, психик 
бузилишларнинг аломати ана шу ички имкониятлар, қобилиятларни 
тормозлаш ёки шу қобилиятларни рўёбга чиқармаслик натижасида пайдо 
бўлади.
Унинг назарияси ташкилотлар бошқарувида муҳим аҳамият касб этди. 
Раҳбарлар ишчилар нима учун ишлашни хоҳлашади-ю, нега хоҳлашмайди, 
деган нарсани аста-секинлик билан тушунишади. Уларга шу нарса маълум 
бўлдики, шахснинг эҳтиёж турларига қараб мотивацияси кенг кўламда 
аниқланади. Ўз қўл остидагиларнинг эҳтиёжларини амалга ошириш йўли 
билан уларнинг муаммоларини ҳал қилиш мумкин. Муаллифнинг фикрича, 
мазкур жараённи бадиий асар яратиш, спорт бўйича муваффақиятларга 
эришиш, ҳатто, ота-оналик бурчининг яхши адо этилиши мисолларида 
кўриш мумкин.
Индив идуаллик бу – хулқ-атворнинг ўзига хослиги ва муайян фаолият 
турига мувофиқликни белгиловчи шахснинг хусусияти. Бу шахснинг ўзига 
хослиги, унинг ҳеч кимга ўхшамаслиги. Раҳбарнинг худди шундай 
индивидуал хусусиятга эга шахслар билан ишлашига тўғри келади ҳамда 
улар билан тил топишиши керак бўлади. Инсон хусусиятларининг қуйидаги 
турлари мавжуд: