Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Тарбия жараёнида раҳбар қуйидаги педагогик муаммоларни ҳал этиши 
керак: 
- ақлий ривожланиш; (ходимларнинг умумий ва касбий маълумоти) 
- маънавий етукликка эришиш;( маданий тадбирлар ташкил этиш, 
ахлоқий муаммоларни ечиш)
- муомалани тўғри ишлата билишга эришиш. 
Бунда қуйидаги педагогик тамойилларга риоя қилиш лозим: 
- 
эзгу идеаллар билан машғул бўлиш; 
- 
шахсий ҳислатларни такомиллаштириш. 
Тарбиявий таъсир усуллари бошқарув педагогикасининг асоси 
ҳисобланади. Тарбиявий таъсир раҳбарнинг қуйидаги омилларни билишига 
боғлиқ: 
- ходим маданияти ва маълумот даражаси, унинг ахлоқий касбий ва
ҳаёт тажрибаси қай даражада ривожланганлиги; 
- жисмонан соғломлиги, маънавий баркамоллиги; 
- индивидуал, ижтимоий ва руҳий сифатлари; 
- меҳнат жамоасидаги ижтимоий ва руҳий вазият; 
- ахлоқий – маъмурий чорага ходимнинг муносабати. 
Тарбиявий таъсир ҳар бир шахснинг ўзига қаратилган бўлиши керак, бу 
раҳбардан тарбиянинг турли усулларидан хабардор бўлишини тақозо этади. 

---

152 
Раҳбарнинг тарбиявий таъсир усулларидан оқилона фойдаланиши, яъни 
педагогик саводли бўлиши ходимда хулқий фаросат ва кўникмаларни 
шакллантиришни таъминлайди.
Раҳбар 
тарбиявий таъсирни амалга оширишининг қуйидаги 
тамойиллари мавжуд: 
- 
руҳий ўзига хослик, яъни шахсга тарбиявий таъсир ўтказишдан 
олдин унинг индивидуал, ижтимоий–руҳий сифатларини аниқлаши 
лозим; 
- 
маънавий мотивлар – ўзига бўйсунувчилар олдида юқори 
даражадаги хулқ–атвор эгаси эканлигини шахсан намоён этиш, бу 
раҳбарга “менга ўхшашга ҳаракат қил”, деб талаб қилиш имконини 
беради. 
- 
якка тартибда (индивидуал) ёндашиш, бу – ҳар бир шахснинг 
ўзига хос бўлган томонини излаш; 
- 
меҳнат фаолиятининг талабларига мослашиш, бу – ходим ақлий 
имкониятини аниқлаш ва ундан самарали фойдаланиш бўйича 
педагогик муаммоларни ҳал этиш; 
- 
шахсий ёндашиш, бу – ходимда ноёб қобилият куртакларини 
ўстириш ва уларни ривожлантириш;
- 
тизимли ёндашиш, бу - шахсни ҳар жиҳатдан идрок этиш ва 
унинг хулқига таъсир этувчи омилларни аниқлаш. 
Инсонлар қанчалик тажрибали ва билимдон бўлса уларни одоб 
масалалари шунчалик қизиқтира бошлайди. Ходимларнинг ахлоқий 
юксаклиги замонавий раҳбар бошқарув фаолиятининг муҳим сифат 
кўрсаткичи ҳисобланади. Бунга эришиш учун, аввало, раҳбарнинг ижтимоий 
– ахлоқий тайёргарлиги зарур. Ана шу мақсадда бошқарув одоби қоидалари 
тузилади. Унинг моҳияти ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва бошқаришнинг 
барча иштирокчилари хулқ–атвори тамойил ва меъёрларини асослашдадир, 
хизмат ҳуқуқ ва мажбуриятига касб бурчи сифатида муносабатда бўлиш 
зарурлигидадир.
Бошқарув одоби маъмурий ва хўжалик фаолиятини сифатли адо этишга 
йўналтирилган назарий–амалий ахлоқий билимлар ва амалий тавсиялар 
тизимидан иборатдир. Ижтимоий адолат, шахс эркинлиги, халоллик, 
масъулиятни ҳис қилиш, табиатни асраб–авайлаш унинг асосий тамойиллари 
ҳисобланади. 
Раҳбарнинг асосий ахлоқ қоидалари:
- инсонларга кенг кўламда ўз фойдалилигини намоён этиш учун
ҳокимиятга интилиш; 
- бошқарув фаолиятида қатнашиш учун ходимларни фаол жалб этиш; 
- фойдали танқидни самимий қабул қилиш ва жамоат фикрини ҳурмат
қилиш; 
- бўйсунувчиларга ишонган ҳолда муносабатга мойиллик, уларни ўз
ҳамфикрлари деб билиш. 

---

153 
Ахлоқий баркамоллик раҳбарнинг ишбилармонлик сифатларидан бири 
ҳисобланади. 
Раҳбарнинг ахлоқий қиёфаси - умумий, муайян ва ўзига хос хулқ 
сифатлари тизимидир. Унда қуйидаги ахлоқий сифатлар мужассам: 
- ватанга садоқат; 
- урф – одат ва анъаналарни ҳурмат қилиш ҳамда уларга амал қилиш; 
- шахс эркинлиги ва унинг қадр–қиммати дахлсизлигини тан олиш; 
- инсондаги яхши ҳислатлар туганмаслигига ишонч: 
- кишилар шахсий–ишбилармонлик сифатлари ва улар фаолиятини
объектив баҳолаш, улар индивидуаллигини тан олиш; 
- муомалада очиқкўнгиллик билан муносабатда бўлиш; 
- табиатни муҳофаза қилишга эришиш. 
 Қуйидагилар муайян ахлоқий сифатлар ҳисобланади: 
- виждон билан иш кўриш – шахсий жавобгарликни кучли ҳис этиш; 
- ахлоқий ирода – кишилар ҳурматини қозона билиш;
- ҳалоллик – ишга астойдил киришиш, ишда талабчанлик ва тўғри
фикрлай билиш; 
- ўзини тута билиш – шахсий кўнгилсизлик ва ишдаги
муваффақиятсизликни енгил кечириш; 
- субутлилик – ўз ахлоқий нуқтаи назарида собит туриш; 
- жамоавийлик – ижтимоий уюшганлик ҳиссиёти.
Бу сифатлар раҳбарнинг ахлоқий қиёфасини белгилайди. Қуйидагилар 
ўзига хос ахлоқий сифатлар ҳисобланади. 
- меҳнатсеварлик – жисмоний қувват ва ақлий қобилиятни тўлиқ ўз
ишига бахш этиш; 
- камтарлик – ҳокимиятдан оқилона фойдаланиш, ўз ютуқ ва
камчиликларига танқидий муносабатда бўлиш; 
- масъуллик – ишда “таваккал” қилишдан чўчимаслик, сўз билан иш
бирлиги; 
- 
очиқ кўнгиллик – кишиларга беғараз ёрдам кўрсатиш, улар
камчиликларига тоқат қила билиш ва ранжитганларга кечиримли бўлиш. 
Юқорида келтирилган сифатларнинг уч гуруҳи бир–бири билан боғлиқ 
ва раҳбар ахлоқий қиёфаси модулини ташкил этади. 
Ходимларнинг маънавий юксаклиги замонавий раҳбар бошқарув 
фаолиятининг муҳим сифат кўрсаткичи ҳисобланади. Бунга эришиш учун 
бошқарув одоби – ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва бошқаришнинг барча 
иштирокчилари хулқ–атвори тамойиллари ва меъёрлари яратилган. Жамоа 
фаолиятининг натижаси раҳбарнинг ахлоқий сифатларигагина эмас, балки 
ҳар бир шахс ва умумжамоа ахлоқий соғломлигига ҳам боғлиқдир. Кишилар 
мажмуини ахлоқий соғлом жамоага айлантириш раҳбарнинг муҳим 
бошқарув мақсади ҳисобланади.