Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Сангвиник: одамлар билан тезда чиқишиб кетади ва улар билан фаол 
алоқага киришади; бир таҳлилдаги ишларни ёқтирмайди ва бир тур 
фаолиятини бошқа тур фаолиятига осон алмаштиради; серзавқ, ўз 
ҳиссиётларини осон бошқаради ва янги шароитга тезда мослашади. Баланд 
овозда, тез ва дона–дона қилиб гапиради, нутқига ифодавий хатти– 
ҳаракатлар ва имо–ишораларни қўшиб юборади. Ўз ақлий қобилиятига 
нисбатан мулозаматларга бефарқ эмас. 
Флегматик: хатти–ҳаракатлари бир текис ва унга салмоқлаб 
кўрилмаган, шошма–шошарлик билан қарор қабул қилиш бегона, бир 
фаолиятдан бошқасига кўчиши суст, янги шароитларга тезда мослашади ва 
кам ҳафсала. Уни бирор нима қилиши учун ташқи кучли турки керак. 

---

150 
Чидамлилик ва ўзини тута билишлик ўзига хосдир. Хотиржам сўзлайди, 
ҳиссиётларини кескин намойиш қилмайди. 
Ҳолерик: ниҳоятда ишчанлиги билан ажралиб туради, жуда фаол ва 
кучини қаерга қўйишни билмайдиган бўлади; бош кўтармай ишлаши мумкин 
ва қийинчиликларни кўтаринки руҳда енгади. Кўпинча, фаоллиги 
кучайгандан сўнг тушкунлик даври бошланади ва толиқиш юз беради, 
айниқса, бундай ҳолат фаол қилинган ҳаракат муваффақият келтирмаса, юз 
беради. Ҳолерикнинг кайфияти барқарор эмас, у қизиққон, ўзига бино қўйган 
ва бир томонлама фикрлайди. Тутилиб тез сўзлайди.
Меланҳолик: ҳаддан ташқари таъсирчан, тезда киришиб кетадиган ва 
арзимас нарсаларни ҳам кўнгилга оладиган; танг вазиятларда кўпинча 
саросимага тушиб қолади, эзилиш ва зерикиш кайфияти унга хос; 
муваффақиятсизликдан қаттиқ қайғуради. Турмушдаги ўзгаришларни 
секинлик билан ўзлаштиради ва унга кўникиши жуда суст; уятчан, 
чўчинқираб туради ва қатъиятсиз.
Шахснинг меҳнат ва ижтимоий соҳадаги фаолиятининг муҳити ва 
натижасини белгиловчи индивидуал хусусиятга бўлиб, ҳис–ҳаяжон ва сезги, 
уқув ва ақлий фаолият, табиат ва ирода киради.
Ҳис-ҳаяжон – бу шахснинг атроф муҳитга, одамлар ва ўз–ўзига 
бевосита ташвиш шаклида муносабатда бўлиш усули. Ҳаётдаги юз берадиган 
кўпгина вазиятлар турли ҳис-ҳаяжон юзага келиши билан боғлиқ: ижобий ва 
салбий, чуқур ва юзаки ва б. 
Сезги - шахснинг бирор нарса ёки ҳодисага муносабатини ифода 
этувчи барқарор муносабатига оид ҳис–ҳаёжон. Сезгининг қуйидаги турлари 
мавжуд: маънавий (ижтимоий бурч, севги, бурч, ғурур), интеллектуал
(маълум натижалардан олимнинг хурсанд бўлиши ёки кўнгли тўлмаслиги, 
конструктор в.х.к ларнинг қониқиш ҳосил қилиши ёки қилмаслиги), эстетик 
– шахснинг ўзини қуршаб турган оламдаги ва санъатдаги гўзалликлардан 
таъсирланишини белгилайди. 
Уқув, бу - шахс табиий қобилиятининг ривожланган ҳолати. У 
қуйидагича бўлиши мумкин:
умумий – диққат, кузатувчанлик, эслаб қолиш, ижодий тасаввур, 
мулоҳазалилик ва б; 
махсус – тасаввурий (чизиқлар, мутаносиблик ва бошқаларни сезиш), 
математик (абстракт фикрлаш, таҳлил ва синтезга мойиллик), ташкилотчилик 
ва бошқа ҳислатлар. 
Бундай уқувлар инсонни ўқитиш ва тарбиялаш жараёнида белгиланади, 
шунингдек, унинг фаол меҳнат ва ижтимоий фаолияти мобайнида 
шаклланади.
Ақлий фаолият: прагматик маънода – бу ҳаётнинг мазмунини англаш, 
мақсад ҳамда вазифаларни белгилаш, уларни ҳал этишнинг самарадорли 
усулларини излаш. У ноаниқликни камайтиришга йўналтирилади 

---

151 
Характер – бу индивидуал руҳий хусусиятлар мажмуи. Инсонда 
одатдаги шароитда намоён бўлади ва шундай шароитда унга хос хатти – 
ҳаракат усулларида ифодаланади. Табиатнинг умумий кўриниши шахснинг 
фуқаролик масъулияти, бурчи, одамларга ва ўз–ўзига муносабатида акс 
этади.
Бошқарув фаолиятининг муваффақияти кўп жиҳатдан ходимларнинг 
меҳнатга манфаат билан муносабат билдиришига боғлиқ. Меҳнатга 
қизиқтириш тузилмаси ходимда ўз касбий фаолияти натижасидан фахрланиш 
туйғусини уйғотиши лозим.
Раҳбарнинг касбий ваколатлилигининг кўрсаткичи бўлиб, одамларни 
билиш: улар индивидуал ва ижтимоий–психологик сифатлари ҳисобланади. 
Эмоция ва ҳис этиш, уқув ва ақлий фаолият, хусусият ва ирода индивидуал – 
психологик сифатлар саналади. Бу ҳислатлар авлоддан–авлодга қон орқали 
ўтади. Булардан фарқли ўлароқ ижтимоий - психологик сифатлар ижтимоий 
орттирилган ҳисобланади. Бошқарув фаолиятидаги муваффақият кўп 
жиҳатдан раҳбарнинг ходимларни меҳнатга қизиқиш билан муносабатда 
бўлишдан қанчалик манфаатдор қила билишига боғлиқ.
Раҳбарнинг фаолияти кўп жиҳатдан педагогик фаолиятдан иборат 
бўлади. Раҳбар бажарувчиларга қатъият билан ўз ғоясини ўтказади ва 
уларни амалга оширишни ўргатади. Ҳар бир раҳбар психологик билимлар 
билан бир қаторда, муайян педагогик билимга ҳам эга бўлиши керак. Шулар 
ёрдамида у ходимларга уларни тарбиялаш ва мукаммаллашишларига таъсир 
этувчи шакл ҳамда усулларнинг янада самаралилигини топиш мумкин.