Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м. Шарипов, Д. Файзихўжаева

Оддий хукмларда терминлар хажми. 
Оддий хукмлардаги 
терминлар (S ва Р) тушунчалар оркдли ифодаланганлиги туфайли 
уларнинг хажмига кўра, ўзаро муносабатларини аниклаш 
мумкин. Ҳукмларда терминлар (S ва Р) тўлик ёки тўлиқсиз 
хажмда олинган бўлади. Термин тўлиқ хажмда олинганда 
унинг ҳажми бошка терминнинг ҳажмига тўлиқ мос бўлади 
ёки мутлако мос бўлмайди (уларнинг хажми бир-бирини 
истисно килади). Термин тўликсиз хажмда олинган бўлса, 
унда унинг хажми бошқасининг хажмига кисман мос келади 
ёки ундан кисман истисно килинади. Оддий хукмларда 
терминлар хажми куйидагича бўлади:
1.А - Умумий тасдик хукмларнинг субъекти ҳаммавақг 
тулик хажмда олинган бўлади. Предикати эса баъзан тўлиқ, 
баъзан тўликсиз ҳажмда бўлади. Масалан, «Ҳамма инсон­
лар тирик мавжудотдир».

---

Бу ҳукмнинг субъекти - «инсон», предиката - «тирик 
мавжудот» тушунчасидир, «ҳамма» - умумийлик квантори. 
Бу ҳукмнинг субъекти тўлиқ ҳажмда олинган, чунки унда 
ҳамма инсонлар тўғрисида фикр билдирилган ва бу тушунча 
«тирик мавжудот» тушунчасининг ҳажмига тўпдқ кириша­
ди. Унинг предиката тўлиқ хажмда олинмаган, чунки унда 
тирик мавжудотларнинг бир қисми - инсонлар ҳақида фикр 
юритилади. Бунинг доиравий шакли куйидагича: (1 -чизма).
1-чизма. 
2-чизма.
Умумий тасдиқ ҳукмларнинг баъзиларида S ҳам, Р хам 
тўла хажмда бўлиши мумкин. Масалан, «Ҳамма мусул­
монлар Ислом динига эътиқод киладилар» (2-чизма).
2.Е - Умумий инкор хукмларнинг субъекти хам, пре­
диката ҳам тўлиқ хажмда олинган бўлади. Масалан, «Х,еч 
бир диндор эътикодсиз эмас». Бу хукмда S - диндорларни, 
Р - эътиқодсизларни ифодалайди, ҳеч бир - умумийлик 
кванторидир. Бунда ҳар икки терминнинг хажми бир- 
бирини истисно кдлади (3-чизма).
3. 
I - Жузъий тасдик, хукмларнинг субъекти ҳаммавакт 
тўлиқсиз хажмда олинади, предикати эса баъзан тўлиқ, 
баъзан тўлиқсиз ҳажмда бўлади. Масалан, «Баъзи талабалар 
инглиз тилини билади» деган хукмнинг терм инлари 
куйидагича: S - талабалар, Р - инглиз тилини биладиганлар, 
баъзи - мавжудлик квантори.