Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

 
Ҳакамларнинг имо-ишоралари 
 
1. Икки очко 
(бир очко - бир 
бармоқ) 
Панжа ҳаракати 
орқали кўтариш ва 
тушириш 
2. 3 очколи тўп 
ташлашга уриниш 
3 бармоқ 
кўрсатилади
(катта, кўрсаткич, 
ўрта) 
3. 
Муваффақиятли 
бажарилган 3 очколи 
тўп 
3 бармоқ 
кўрсатилади (катта, 
кўрсаткич, ўрта) 
4. Ташланган тўп 
ҳисобланмайди, ўйин 
ҳаракати 
ҳисобланмайди 
5. Соатни 
тўхтатиш ѐки ўйин 
соатини ишга 
солмаслик 
Кафт кўтарилади, 
6. Ўйин вақти 
ишга туширилсин 
Очиқ кафтли қўл 
билан юқорига ва 
пастга 

---

86 
Гавда олдида 
қўлларни ѐзиш 
бармоқлар бирга 
ҳаракатлантириш 
7. Ўйинчини 
алмаштириш 
Кўкрак олдида 
қўлларни чалиштириш 
8. Ўйинда талаб 
қилиб олинган 
танаффус 
Кафт ва бармоқ 
―т‖ ҳосил қилади 
9. Тўп билан 
ҳаракатланаѐтганда 
қоида бузилиши 
Иккала қўл 
муштини ўзаро 
айлантириш
10. Тўпни 
нотўғри олиб юриш 
Қўлларни тепага-
пастга 
ҳаракатлантириш 
11. 3 сония 
қоидасининг бузилиши 
Қўлни ойсимон 
ҳаракатлантириш 
12. Тўпни ушлаб 
қолиш 
Кафтни олдинга 
ярим доира шаклида 
айлантириш 
 
13. 5 сония ѐки 10 сония 
қоидасининг бузилиши 
10 сония учун 2 қўл 
ишлатилади 
14. Тўпнинг орқа зонага 
қайтарилиши 
Бармоқни буриб кўрсатиш 
15. Оѐқ билан 
атайлаб ўйнаш 
Бармоқ билан 
оѐқ кўрсатилади 
16. 30 сония 
қоидасининг бузилиши 
Бармоқлар елкага 
тегади 
17. 30 сонияни янгидан ҳисоблаш 
Бармоқни айлантириш 
18. Баҳсли 
тўп 
Катта 
бармоқлар 
кўтарилади 
19. 
Фолпайтидасоатларнитўхтат
иш 
20. 
Жариматўпларисизбелгиланганшахсий
фол 
21. Қоида 
бузувчини 
белгилаш учун

---

87 
Қўл мушт қилиб 
сиқилган, кафт бел 
даражасида қоида бузган 
ўйинчи томонга 
йўналтирилган 
Бармоқ ѐнчизиқ 
томонникўрсатади 
Ўйинчи 
рақамини 
кўрсатиш 
22. Ушлаб қолиш 
Билакни сиқиб ушлаш 
23. Тўпсиз итариб юбориш ѐки 
тўқнашиш 
Итариб юборишни имо-ишора 
билан кўрсатиш 
24. Қўллар 
билан нотўғри 
ўйнаш
Панжа билан 
билакни уриш 
25. Қуршаб олиш 
(ҳужумда ва ҳимояда) 
Иккала қўл билан 
26. Тирсакларни ҳаддан ташқари 
ѐзиб юбориш 
Тирсакларни ѐнга ва орқага 
ҳаракатлантириш
27. Тўпли 
ўйинчининг рақиб 
билан тўқнашиши 
(зўравонлик қилиб 
ўтиш) 
Очиқ кафтга 
мушт билан уриш 
5.2. Мусобақаларни ташкил қилиш ва ўтказишни такомиллаштириш 
Мусобақаларнинг аҳамияти
. Спорт мусобақалари спортчиларнинг 
малакаларини оширишда катта аҳамиятга эга. Улар жисмоний, техник, тактик, 
руҳий, функсионал тайѐргарликларни аниқлашга ва такомиллаштиришга ѐрдам 
беради ҳамда қилинаѐтган меҳнатни натижасини кўрсатади. 
Тўғри ва яхши ташкил қилинган мусобақалар катта тарбиявий аҳамиятга 
эга, чунки мусобақалар фақат жисмоний сифатларгагина (кучлилик, 
чидамлилик, тезкорлик ва эгилувчанлик) эмас, балки руҳий-психологик 
сифатларга ҳам катта таўсир кўрсатади. Мусобақа даврида спортчиларнинг 
ташкилотчилик, ўзини тута билишлик, жамоа мақсадини ўз мақсадидан юқори 
қўя олишлик каби яна бир қанча сифатлари ҳам такомиллашади. 
Мусобақаларда қатнашувчилар авваломбор, тажриба алмашадилар, 
мураббийлар эса янги тренировка усулларини синовдан ўтказиш имкониятига 
эга бўладилар. Шунингдек, спорт мусобақалари спорт турларини тарғиб 
қилишнинг энг яхши ва ҳаммабоп шаклларидан ҳисобланади. 

---

88 
Мусобақаларнинг турлари. 
Мусобақалар қўйилган вазифаларгагина 
қараб: биринчиликлар ѐки чемпионатлар, кубок мусобақалари, қисқартирилган, 
бараварлаштирилган, классификасия ва саралаш мусобақалари, матч ва 
ўртоқлик учрашувлар каби турларга бўлинади. 
Биринчиликлар ѐки чемпионатлар энг катта мусобақалардан бўлиб, уларда 
коллектив, туман, шаҳар, республика чемпиони деган фахрий унвон берилади. 
Улар йилда бир марта ўтказилади. Биринчилик ғолиблари олтин, кумуш ва 
бронза медаллари билан мукофотланадилар. 
Кубок мусобақалари ―ютказган чиқиб кетиш‖ принсипида ўтказилади. Бу 
мусобақалар кўп вақт талаб қилмайди ва кўп қатнашувчиларни жалб қилиш 
имконини беради. 
Қисқартирилган мусобақалар (блис турнирлар)да кўп жамоалар 
қатнашганлари ҳолда бир кунда ўтказилади. Бунинг учун ўйин вақти 30 
дақиқагача қисқартирилади. Бундай мусобақалар мавсумнинг очилишига ѐки 
байрамларга бағишлаб ўтказилади. 
Бараварлаштирилган мусобақалар тайѐргарлиги ҳар хил бўлган жамоалар 
орасида ўтказилади. Жамоаларнинг қизиқишини сақлаб қолиш учун кучсизрок 
жамоага олдиндан ѐки учрашув тамом бўлгандан сўнг қўшимча очколар 
берилади. 
Классификатсия 
мусобақалари 
жамоаларнинг 
(ўйинчиларнинг) 
тайѐргарлигини аниқлаш, спорт классификасиясининг разряд талабларини 
бажариш мақсадида ўтказилади. 
Саралаш мусобақалари тайѐргарлиги энг яхши жамоаларни (ўйинчиларни) 
аниқлаб, кейинги йирик мусобақаларда қатнаштириш учун ўтказилади. 
Матч учрашувлари мусобақалар календарида кўзда тутилган ва анўанавий 
ҳисобланади. Учрашувларда икки ва ундан ортиқ жамоалар қатнашиши 
мумкин. Мусобақаларнинг бундай турлари алоҳида шаҳарлар, вилоятлар ҳамда 
чет давлатлар орасида дўстлик муносабатларининг ривожланишига ѐрдам 
беради. 
Ўртоқлик учрашувлари бўлажак мусобақаларга ва спорт тренировкасининг 
баўзи бир бўлимлари бўйича тайѐргарликни аниқлаш мақсадида айрим 
жамоалар ўртасида ўтказилади.