Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах давлат педагогика институти

Икки томонлама фол 
– иккита рақиб ўйинчи бир вақтнинг ўзида бир-
бирига қарши фол содир қилган вазиятда белгиланади. 
Техник фол
ўйинчиларга, заҳирадагиларга, мураббийга ва унинг 
ѐрдамчисига берилиши мумкин. Агар ўйинчи ҳакамлар кўрсатмаларини 
менсимаса ѐки спортчиларга хос бўлмаган ―тактика‖ қўлласа техник фол 
берилади. 
Атайлаб қилинган фол
– ҳакамнинг фикрича, ўйинчи томонидан тўп 
билан ѐки тўпсиз ҳаракатланаѐтган рақибига нисбатан қасддан қилинган 

---

85 
шахсий фолдир. Бу қилинган ҳатто-ҳаракатнинг жиддийлиги билан 
белгиланмайди, балки олдиндан ўйланган ѐки мўлжаллангандек кўринадиган 
тўқнашув бўлиб ҳисобланади. Атайлаб қилинган фолларни такрорлаган ўйинчи 
ўйинда қатнашиш ҳуқуқидан маҳрум қилиниши мумкин. 
Ўйинда 
қатнашиш 
ҳуқуқидан 
маҳрум 
(дисквалификатсия) 
қилинадиган фол. 
Шахсий ва техник фолларда қайд қилинганларга 
спортчиларга хос бўлмаган даражада риоя қилмаслик – ўйинда қатнашиш 
ҳуқуқидан маҳум қиладиган фол (дисквалификатсия фоли) ҳисобланади. 
Иккита жарима тўпи ташланади ҳамда тўп ―зона чизиғи‖дан жарима тўпи отган 
жамоа ўйинчиси томонидан ўйинга киритилади. 
 Жарима тўпларини отиш билан жазоланадиган фол.
Ҳакам фол 
бўлганлигини қайд қилганда, агар бу фол учун жарима чизиғидан саватга тўп 
(тўплар) отиш билан айбдор жамони жазолаш лозим бўлса, у бармоқлари билан 
айбдор жамоанинг жарима чизиғини кўрсатади. 
Жамоанинг тўртта фоли. Ҳар бир жамоа ўйинчисининг ѐки 
ўйинчиларининг олган фолларини сони 4 та бўлса, бундан кейинги оладиган 
фоллари учун жарима чизиғидан 2 та жарима тўпи отиш имконияти рақиб 
жамоасига берилади. Ҳар бир чоракда жамоани 4 та фоли алоҳида-алоҳида 
ҳисобланади.
Ҳакамлар. 
Ҳакамлар дейилганда катта ҳакам ва ҳакам тушунилади. 
Уларга сония ҳисобловчи, котиб ва 24 сония оператори ѐрдам берадилар. 
Шунингдек, техник комиссар ҳам қатнашиши мумкин.