Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қарши муҳандислик-иқтисодиѐт институти

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

249 
VIII- боб. СИНТЕТИК СУЮҚЛИК ЁҚИЛҒИСИНИ ИШЛАБ 
ЧИҚАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ 
 
8.1. Газни синтетик ѐқилғига айлантириш (Gas-To-Liquids) 
Нефтнинг таркибидаги йўлдош газлардан тежамкорлик билан 
фойдаланиш асосида янги маҳсулотларни ишлаб чиқариш ҳар бир 
нефть компаниясининг асосий мақсадларидан бири ҳисобланади.
Нефтнинг таркибидаги йўлдош газ нима
– нефтнинг таркибида 
мавжуд ва унинг таркибидаги босимлар пасайганда ва ҳарорат 
ўзгариши билан ажралиб чиқадиган газнинг аралашмасидир. 
Нефтнинг таркибидаги йўлдош газлар асосан метандан (60-70%) ва 
«ѐғли компонентлардан» (этан, пропан, бутан) ташкил топган бўлади 
ҳамда уларнинг улуши 20-30% ни ташкил қилади. Йўлдош газларни 
қазиб олиш спецификаси нефтни қазиб олишда қўшимча маҳсулот 
ҳисобланади. Нефтнинг таркибидаги йўлдош газларни йўқотилиши 
асосан нефтни йиғиш, тайѐрлаш, ташиш ва чуқур қайта ишлашдаги 
инфратузилманинг тайѐр эмаслиги ѐки қўйилган талабларга жавоб 
бермаслиги билан боғлиқдир.
―«GTL‖‖нинг олиш технологияси 100 йил давр давомида 
маълум бўлиб, унинг ишлаб чиқариш жараѐнида тез ривожланиши энг 
сўнгги 20 йиллик даврга тўғри келади. Янги, юқори даражадаги 
барқарор ва арзон катализаторларнинг муваффақиятли ишланмасини 
«GTL‖технологиясида фойдаланиладиган қурилманинг ўлчамларини 
камайтиришни кон даражасигача олиб келди ҳамда мотор 
ѐқилғисининг баҳосининг ошиши юқори рентабелликдаги қайта 
ишлаш мажмуаларини яратиш учун шароит туғдирди. «GTL‖ни ишлаб 
чиқаришнинг олдинги технологияларида қайта ишланадиган 
хомашѐлар катта ҳажмда етарли бўлганда ( газнинг бир ҳажми 1,4 дан 
2,0 млрд. м³ гача) рентабеллик кўрсатгичига эга бўлади. Ҳозирги 
вақтда «GTL‖ишлаб чиқариш технологиясида қурилмаларнинг 
барқарор рентабеллик кўрсатгичи газнинг бир йиллик миқдори 50.0 
миллиард. м³.га тенг ҳисобланади.
Маълумки, табиий газ ва нефтнинг таркибидаги йўлдош 
газларни қайта
ишлаш қуйидаги тўрт босқичдан иборат:
1. Кириб келувчи газни ва ҳавони тозалаш ва тайѐрлаш; 
2. Газни синтез қилиб олиш; 
3. Фишер-Тропш реакторида газни синтези конверсияси; 
4. Қайта ишланадиган маҳсулотларни олиш: 

---

250 
- дизель ѐқилғиси, нафта, авиакеросинни олиш; 
- синтетик мойлаш мойлари, воскини олишнинг асослари.
Ҳозирги вақтда ҳар хил компаниялар томонидан газларни 
утилизация қилиш ҳамда нефтнинг таркибидаги йўлдош газларни ва 
суюлтирилган табиий газларни олиш бўйича замонавий дастурлар 
ишлаб чиқилмоқда. Маҳсулотларни қайта ишлаш асосида 
суюлтирилган газларни (пропан – бутан аралашмасини) газсимон 
метан ҳамда суюлтирилган газни олиш мумкин. 
Қайта ишлаш қурилмасининг умумий схемаси 8.1 – расмда 
келтирилган.