Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

5.1-расм
. 
Қудуқ конструкциясини биринчи варианти.

---

Айрим ҳолларда бурғилаш даврида мустаҳкам бўлмаган тоғ-жинслари, 
мураккабликлар, шу даражада жадаллашадики, ҳимоя қувури тушурилмасдан 
булак имконияти йўк. Масалан бир ўрганадиган ҳолат учун 1600-1640 м 
чуқурликда пластик гилли қатламлар бўлиши кузатилади. 
Шу конни бурғилаш, бурғилашни тажрибага асосланган ҳолда рухсат 
этиладиган катталигига риоя қилиш зарур. Агар ювувчи суюқлик кичик сув 
бера олувчанликка ва унинг зичлиги 1900 кг/м
3
дан кичик бўлмаса қудуқни 
қуриш жараёни мураккаблашмайди. Аммо бундай зичликдаги суюқлик кўплаб 
горизонтларда ютилади. Шунинг учун биринчи вариант конструкциясига 
қўйидагича ўзгартириш киритамиз: биринчи ҳимоя қувурини 1550 м 
чуқурликкача тушириш; 1680 м гача бўлган чуқурликка, пластик қатлам 
иккинчи ҳимоя тизмаси «хвостовик» (думча) билан изоляция қилинади. (3-в) 
юқори оралиқларни бурғилаш вақтида 

о
≈1,15 бўлган пластик гилли 
қатламларда 

о
≥1,9, ундан пастга ундан ҳам енгил бўлган 

о
≈1,6 эритма 
ишлатилади. 
Қудуқни лойиҳалаш жараёнида бурғилаш усулини, бурғилаш 
технологиясини даражасини ва қудуқ стволини профилини ҳам қандай 
даражада бўлишини ҳисобга олиш керак. Чунки бурғилаш мобайнида ҳимоя 
қувурлари бурғилаш қувурлари ва қулфларини ҳамда бурғини тегишли 
натижасини емирилади. 
Агар кондуктор ёки оралиқ ҳимоя тизмаларига фавворага қарши 
ускуналар ўрнатилиши лозим бўлса, у ҳолда бу тизмаларни тушириш 
чуқурлигини, айнан излов кидирув ва газли қудуқлар учун қудуқда отқин руй 
берган вақтда превентор ёпилганидан кейин қудуқда ҳосил бўладиган энг 
юқори босимли ҳисобга олиш мақсадга мувофиқдир. Демак тушириладиган 
ҳимоя тизмани чуқурлиги яъни бошмоғи қатламни гидроёрилиш оралиғидан 
чуқурда бўлиши лозим. 
Маҳсулдор қатлам қанча чуқурликда ётса ундаги қатлам босими юқори 
бўлади, қувур ичидаги ортиқча босим ҳам юқори бўлади, привенторни ёпиш 
эҳтиёжи бўлса тизма ичидаги ортиқча босим ошиб кетиши катта диаметрли 
ҳимоя қувурини ишдан чиқишига олиб келади. Шунинг учун, агар юқори 
оралиқлар катта диаметрли бўлса маҳсулдор қатламни очишда ҳосил бўладиган 
юқори ички ортиқча босим ҳимоя тизмаларини зарарланмаслиги учун, қудуқни 
юқори участкасида қўшимча мустаҳкамлиги бўйича чидамли бўлган ҳимоя 
қувурлари билан ёпилади. Демак, одатда юқори оралиқлар бир нечта ҳимоя 
қувурлари билан ёпилади.