Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

18-Маъруза. Нефтъ қудуқларида қум тиқинларининг ҳосил 
бўлишига қарши курашнинг техника ва технологияси. 
Режа: 
18.1. Қум тиқинларининг ҳосил бўлиш сабаблари. 
18.2. Қудуқ стволларини қум тиқинларидан тозалаш. 
18.3. Тўпланган қумларни ер юзига чиқариш. 
18.4. Қудуқ туби олди зонасини мустаҳкамлаш. 
18.5. Қудуқдан суюқлик олишни тартибга солиш. 
18.6. Қум тиқинларини ювиш учун суюқликларни танлаш. 
18.7. Қум тиқинларини ювиш ва тозалаш. 
18.8. Қум тиқинларини кўпик билан ювиш. 
Нефтъ қудуқларида қум тиқинларининг ҳосил бўлишига қарши 
курашнинг техника ва технологияси. 
18.1. Қум чиқиндиларининг ҳосил бўлиш сабаблари.
Қудуқ стволига қумларининг тўпланиши бўшоқ, кам цементланган тоғ 
жинсларининг қудуқ туби олди зонасида емирилиши натижасида, қудуқдаги 
суюқликнинг фильтрланишидан ҳосил бўлади. Қудуқ туби олди зонасидаги тоғ 
жинслар маълум миқдоридаги босим ва фильтрация тезлигида фильтрланувчи 
суюқликнинг таъсиридан емирилади. Қум тиқинларининг ҳосил бўлишига 
қарши курашда қўйидаги усуллар қўлланилади: 
- қудуқдан суюқлик олишни тартибга солиш; 
- чуқурлик насоснинг қабул жойида ёки насос-компрессор қувурлари 
башмакида қумни серпорация қилиш учун ҳимоя мосламасидан фойдаланиши; 
- тўпланган қумларни ер юзига чиқиши;
- қудуқда қум ёки цементловчи моддаларнинг тўпланишини огоҳлан-
тириш учун махсус фильтрлардан фойдаланиш; 
- қудуқдаги қумларни мунтазам равишда ювиш. 
18.2. Қудуқ стволларини қум тиқинларидан тозалаш. 
Қўпинча қудуқларни ишлатишда қудуқ тубида қум тиқинлари ҳосил 
бўлади. Бўшоқ қумлардан тузилган нефтъ горизонтларни эксплуатация 
қилаётган қудуқларда қум тиқинларининг қалинлиги 200-400 метргача етиши 
мумкин. Қум тиқини яхлит қум устини кўринишда бўлади. Айрим ҳолларда 
тиқин такрорланиб турадиган қум, суюқлик ва газ устунларидан ташқил топган 
бўлади. Бундай тиқинлар патронли тиқинлар деб аталади. Агар қудуқ тубида 
қум тиқини ҳосил бўлса қатламдан нефтъ оқими бўлмайди ва қудуқ ишдан 
тўхтайди. Қудуқнинг ишлашини тиклаш учун қум тиқини бартараф қилиниши 
ва қудуқда тўпланган қумлар чиқариб ташланиши лозим. Қудуқдаги қум 
тиқинлар, желонкалар ёрдамида чиқарилади. Оддий желонка диаметри 75-100 
мм, узунлиги 8-12м бўлган қувурдан тайёрланган. Желонка қудуқга арқон 
ёрдамида туширилади. Желонка қум тиқинига 10-15 м қолганда маторист чиғир 
тўхтаткичини бўшатади ва желонка ўзининг оғирлик кучи билан қум тиқинига 
урилади. Кейин тўсқич (клапан) очилади ва бир неча миқдордаги қум 
желонкага киради. Желонканинг тўлиши учун у бир неча марта қум тиқинига 
ўрилади. Оддий желонкадан ташқари поршен таъсирли желонкалар ҳам 
қўлланилади. Унда қудуқ тубидан қумни тутиш учун вакум ташқил қилинади. 
Ундан ташқари автоматик желонка қўлланилади. Унинг ишлаш тартиби қудуқ 

---

тубида ва желонка ишчи бўшлиғида босимнинг кескин ўзгаришини ташқил 
қилишдан иборат. Қум тиқинларини бурғилашда қувурсиз гидробур 
ишлатилади.