Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши давлат университети

7. Объектнинг таркибий тузилишига хос белгилар асосида номланиши.
Ўтказилган таҳлиллар бу хусусият асосида юзага келган қуйидаги оронимлар мавжудлигини кўрсатди:
1) тупроқ таркибида бирон маданнинг борлигини кўрсатиш асосида: оҳак тош борлигига ишора: бу ерда мавжудлик –ли аффикси орқали ифодаланади: аҳал (оҳак) : Аҳалли (Кт., адир), чўян қазиб олинганлигига ишора: Чўянли (Бс., Яб., адир), Чўйндара (До., дара), Чўянчитоғ (Шс.,тоғ); мумё борлигига ишора: Мумлайхона (Шо., қоя), Мумлайчи (Кт., тоғ тизмаси); туз тоши мавжудлигига ишора: Тузлоқдара (Бс., дара), Тузлоқтўқай (Тр., тўқай), Сариқтузтоғи (Шс.,тоғ) ва б.;
2) объектнинг таркибини характерлайдиган белгилар асосида: санг//занг (тож. тош): Зангтепа (Ғз., тепа), Зангтепа (До., баландлик), Сангқалоқ (До., адир), Сангбирон (Ғз., баландлик).
Маҳмуд Кошғарий луғатида Бақирлиғ тағ – мис маъданли, мисга эга бўлган тоғ маъносидаги сўз бирикмаси келтирилган ¹.
8. Объектнинг бирон мақсадга мўлжалланганлиги асосида номланиши.
Маълумки, қадим-қадимдан орографик объектлар сирасига кирувчи яйлов, дашт, тепа, тоғ ёнбағрлари аҳолининг турли маросимлари, байрамлари ва сайлларини ўтказадиган жойлар ҳисобланиб келган. Бу хусусиятлар ҳам ўша жойларни номлаш учун белги вазифасини ўтаган. Ўтказилган таҳлиллар бирон мақсадга мўлжалланганлик белгиси асосида яратилган қуйидаги оронимлар борлигини кўрсатди:
1) бирон маросимни ўтказишга мўлжалланганлигига ишора: Пойгадашт (До., жой), Сайилтепа (Яб., тепа), Наврўзтепа (Чр., баландлик), Тўйтепа (Бс.,тепа) ва б.;
2) теварак-атрофни кузатишга мўлжалланганлигига ишора: Посбонтепа (Чр., тепа), Қарағичтепа ( Ғз., тепа), Қаровултепа (тепа), Масхара (Яб., чўққи). Бу ўринда Масхара оронимнинг маъно хусусиятига тўхталиб ўтишга тўғри келади. Бу чўққи Тошқўрғон қишлоғи яқинидаги “Амир Темур” ғори қаршисида жойлашган. Масхара чўққи номини кексалар алида Машхара шаклида бўлган деб изоҳлашади. Бу чўққида кузатувчилар турган ва улар бирон хавф-хатар тўғрисида машъал ёқиб хабар беришган, чуққи номи шу асосда келиб чиққан дейишади. Бу халқ этимологияси, албатта. Бу чўққида кузатувчиларнинг турганлиги ва уларнинг машъал ёқиб хабар бериб турганлари балки тарихий ҳақиқатдир. Лекин, назаримизда, номнинг келиб чиқиши бу шакл ва маъно билан боғлиқ эмас. Биз бу номнинг этимологияси тўғрисида ишимизнинг кейинги ўринларида алоҳида тўхталамиз.