Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

муносабатини қисқача схемаси 
истеъмолчи 
Тақсимлаш 
тизими 
ресурс
Маҳсулот 
чиқариш 
 
технология 

---

103
Бу чизма занжирида етакчи элемент ишлаб чиқарувчи билан 
истеъмолчи ўртасидаги алоқа истеъмолчиси ҳисобланади. Бу 
фақатгина ишлаб чиқариш тизими ҳажмини аниқламасдан 
иқтисодий стериотипларда шаклланади. Товар ва хизматлар талаби 
истеъмолни шакллантириб, товар ва хизматни боғлиқлигини 
импорти ҳақида маълумот ишлаб чиқарувчиларга тўғри алоқалар 
тизими орқали информация келиб тушади. Ўзига қаратилган 
инсоний (L), ишлаб чиқарилган (К) ва табиий (W) капитал каби 
ишлаб чиқариш омилларга тўғри келади. 
Ҳамма иқтисодий субъектлар умумий иқтисодий жараёнда 
қатнашувчи бўлиб, ҳаётий фаолиятда икки турдаги фаоллик 
бўлади: 
шахсий истеъмол учун бир объектдан бошқаларига ўзгариши 
ва ишлатилиши.
Биринчи мисолда улар ишлаб чиқарувчи, иккинчи мисолда 
истеъмолчи 
бўладилар. 
Ишлаб 
чиқарувчиларни 
ва 
истеъмолчиларни қизиқишлари бозорга бориб тақалади, яъни улар 
ўзларини талабларини қондириш мақсадида бозор муносабати 
шаклланади. 
Иқтисодиёт ва бозор алоқадорлигини тизим бошқаришини 
бошқарувчи институтлар (давлат ва нодавлат)дан ташкил этган 
бошқарув тизими 4.1.2-расмдаги тескари алоқа элементи 
функциясини 
бажарадилар. 
Маҳсулотларни, 
хизматларни, 
ресурсларни 
асосий 
массасини 
бозорда 
тақсимланади. 
Иқтисодиётда маҳсулот – хом-ашё бозори, молия бозори (валюта 
бозори, кредит бозори, қимматли қоғоз бозори, суғурта бозори 
киради), хизматлар бозори, меҳнат бозори ва бошқалар яққол 
ажралиб туради. Бозорни давлат бошқарса ҳам, қулайликлар ва 
хизматлар бозорини тақсимлашда бозорни ўз-ўзини бошқариш 
механизми асосий аҳамиятга эга.
Тизим элементлари орасидаги тўғри ва қайтим алоқадорлигини 
макроиқтисодий таҳлилида, макроиқтисодий қонуниятларни 

---

104
шаклига 
киради. 
Бу 
қонуниятларни 
ўрганиш 
қуйидаги 
йўналишларда ўрганилади: 
¾ Макроиқтисодий мувозанатни назарияси; 
¾ Пул назарияси; 
¾ Иқтисодий ўсиш назарияси; 
¾ Иқтисодиётни очиш назарияси. 
Микро кўламдаги иқтисодий субъектларни қонуниятларини 
қуйидаги бўлимлар ичида ўрганилади: 
1.Бозор мувозанатини назарияси. 
2.Истеъмолчи танлови назарияси. 
3.Фирмани назарияси. 
4.Даромадни тақсимланиши назарияси. 
5.Умумий мувозанатни назарияси.