Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

4.2. Қишлоқ хўжалигида инновация фаолиятига тизимли 
ёндашув 
Вазифа 
тизими 
қарорларини 
ўрганишда 
ва 
унинг 
ривожлантириш ҳар хил даражада умумийлаштирилади ва 
қисмларга бўлинади. Вазифа тизимини ечиш жараёнида қуйидаги 
принциплардан фойдаланиб аниқлаштирилади: 
1. Ортогеналлик – бу принцип талаб қилиниши бўйича бу 
принцип бир-биридан тармоқлар аро алоқадарлигини билдиради. 
2. Мувофиқлик – архитектура функцияларини мувофиқ 
равишда талаб қилиш даражасида эмас, балким керакли архитек-
тура, кераксиз функциядан афзаллигини мувофиқлаштиради. 
3. Тежамкорлик – ҳеч қандай функция архитектура баён 
қилинишида бир-бирини бошқа турда такрорламайди. 
4.Тиниқлик 
– 
бажариш 
жараёнини 
аниқлаштиришда 
ишлатувчи функция аниқ бўлиши шарт. 
5. Умумийлик – агарда функция бошланган бўлса, шундан 
сўнг кўп қиррали функция кўринишида бўлиши керак. 

---

105
6. Ошкоралик – бу функциядан фойдаланиш бошқача бўлиб у 
проект асосида бўлади. 
7. Тўлиқлик – функциядан фойдаланиш талаб килиш 
даражасида бўлиб иқтисодий-технологик чексиз даражада 
таъминланади. 
Вазифа тизимини ечилиши умумий тушунча бўлиб, таҳлил 
тизимини умумий бўлими бўлиб ҳисобланади.
Макрокўламда таҳлил тизими – бу илмий умумлашган бўлиб 
умумий тенденцияни кўрсатиб бошқаришни тадбирлар асосида 
факторлар ривожланишини якдиллаб кўрсатиб беради. 
Таҳлил тизимини охирги мақсади – бошқариш моделини 
тартибга солишда танланган эталонни қайта кўриб чиқиб ва уни 
бир тизимга солишдир. 
Макрокўламда тизимли таҳлилига етишиш учун иқтисодиётни 
аниқ субъектларини нормал ишлашини ўзининг қуйидаги 
босқичларида намоён қилади: 
• тизимни бошқаришда иқтисодий кўрсаткичлар ўрганилиб, 
таъкидланиб, объектни таъминлаб беради;
• бозор иқтисодиётини ҳозирги замондаги тутган ўрни умумий 
тенденция асосида ўрганилади ва мана шу тенденция асосида 
молия 
индикаторини 
бозорда 
ишлатилган 
ресурсларини 
самарасини кўрсатади; 
• объект функциясини хусусиятини бўлиниши ва унинг алоҳида 
тузилмаси бошқаришни системали равишда тавсифлаб беради; 
• қўйилган мақсад ютуқларини талаб қилиниши шароитини 
асослаб беради; 
• қўйилган мақсаднинг тўлиқ шароитини аниқлаштириш; 
• бошқаришни эъталон усули асосида тармоқларда таҳлил 
ўтказиш учун материаллар ўтказади;
• тажрибалардан фойдаланишда корхоналарда материаллар 
йиғишда таҳлил жараёнида тадбирлардан фойдаланиш системасини 
бошқаради; 

---

106
• иқтисодни таҳлил қилиш объектида – эталон модели 
ўрганилиб маълумотларни ўрганиш лозим. 
Шундай қилиб таҳлил тизими конкрет тизимни бошқаришда ва 
уни мақсадли шаклланишида – корхона тармоғи ёки компанияни 
самарадорлик кўрсаткичларини алоҳида кўрсаткичлари асосида 
ифодалайди. Бошқариладиган инновацион фаолият тизимни 
ижтимоий бошқариш механизмини – иқтисодий қонуниятлар билан 
инсон манфаатлари мажмуасида қўйилган вазифани бошқариш 
тартибини аниқлаштириб беради. Бундай аниқлаштиришлар 
таҳлилчиларни проектларини бошқариш системаси тизими 
тадқиқотида «статистика» ва «динамика» механизмини бошқариш 
ва такомиллаштириб бошқариб туради. Бошқаришни ташкилий 
амалиёти – бу қабул қилинган тизим ечимини тўлиқ таҳлил 
тизимини бошқариш ва унга оптимал шароит қабул қилишда 
бошқариш учун ташкилий масалаларни кўрсатиб беради. 
Бозор шароитида қабул қилинган инновацион таҳлил тизимида 
маркетинг 
назорати 
бозорда 
конкрет 
бўғинларни 
товар 
хизматларини 
асосий 
турлари 
бўйича 
шакллантиради. 
Макрокўламда инновация фаолияти тизими таҳлили қуйидагича 
асосий принциплар асосида қўлланилиб аммо баъзи бир 
хусусиятлар билан бошқа бир мақсадда шаклланиб, бошқа 
тизимни ва бўлинма этапларини ўтказади. Бундай таҳлил 
объектлари бўлиб, иқтисодиёт учун асосий иқтисодий муаммолар 
ҳисобланади (ишсизларни юқори даражаси, бюджет ўсиши 
етишмаслиги, ички талабни сақланиши ва бошқалар). Охирги 
мақсад бўлиб уларни ўтказган тавсияси ҳисобланади. 
Макрокўламда 
таҳлил 
тизимини 
асосий 
этаплари 
қуйидагилардан иборат. 
1. Ўтказилган тажрибани талаб қилинганлигини барқарорлиги. 
2. Кўрсатилган объект ва тажриба предмети. 
3. Ўтказилган тажрибани методологиясини таъминлаш. 
4. Тажриба ўтказиш учун ресурслар таҳлили. 

---

107
5. Модел ишлаб чиқариш ва тажриба ўтказиш учун усул 
танлаш. 
6. Тажриба ўтказишда корхона натижаси. 
Макрокўламда тизимли таҳлилни асосий босқичларини амалга 
оширишда принциплар асосида мақсадни ифодаловчи хусусияти 
бўлишидан қатъий назар вазифани уни ўтказишда сақлаш ва 
босқичларин кетма-кетлиги ифодаланади. Бунақанги таҳлил 
ўтказишда унинг охирги мақсади объект сифатида ўзига аниқ 
иқтисодий муаммо қилиб, уларни аниқлаш таклифидир. Иккинчи 
этапда иқтисодий тизимни аниқлаштирилган текширишни объекти 
ва предметини аниқланади, учинчи босқичда текширишни 
услубини танлаш, тўртинчи босқичда текширишни ўтказиш учун 
зарур ресурсларни таҳлили ўтказилади.