Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги

Қаршиликларни ўлчаш. Номаълум қаршилик R_х намуна қаршилик R₀ билан кетма-кет уланади ва улардан I ток ўтказилади. (4.3-расм).
Потенциометр ёрдамида R₀ ва R_х қаршиликлардаги кучланиш пасайиши U₀ ва U_х ўлчанади.
U₀ = IR₀ (4.5)
U_x = IR_x (4.6)

5. 
   ни (4.6) га бўлиб, R_x ни ҳисоблаш учун қуйидаги ифодадан фойдаланамиз:
   

R_х = R₀ (4.7)
Кучланишни ўлчаш. Ўзгармас ток потенциометри ёрдамида тўғридан-тўғри тахминан 2 Вольтгача бўлган кучланишларни ўлчаш мумкин. Қиймати 2 Вольтдан катта бўлган кучланишларни ўлчаш учун кучланиш бўлгичлари ишлатилади, яъни кучланиш бўлгичлари ёрдамида потенциометрнинг ўлчаш чегараси кенгайтирилади.



4.4- расм.

4.4-расмда КБ-1 (ДН 1) типидаги кучланиш бўлгичининг электр схемаси келтирилган. Кучланиш бўлгичи тўртта актив қаршиликдан иборат бўлиб, умумий қаршилиги 100 кΩ,"X" қисқичларига номаълум кучланиш уланади. Потенциометр билан бу номаълум кучланишнинг бир улуши U_x, яъни "+" қисқичи билан иккинчи бўлиш коэффициенти кўрсатилган қисқич орасидаги кучланиш пасайиши ўлчанади. Ўлчанувчи кучланиш U_x қуйидаги ифодадан ҳисоблаш йўли билан топилади:

, (4.8)

бу ерда: R_ - 100 к Ω (бўлгич қаршилиги);

R - 200; 1000; 10000 Ω қийматларига тенг бўлиши мумкин;
К - бўлгич коэффициенти;
U_K - потенциометр шкаласидан олинган қиймат.

Шуни айтиб ўтиш керакки, кучланиш бўлгичларининг қўлланилиши ўлчанувчи манбадан қувват сарф бўлишига олиб келади.