Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги

Р-37 типли ўзгармас ток потенциометрлари

Ушбу лаборатория ишини бажаришда э.ю.к. ва кучланишни аниқ ўлчашга мўлжалланган Р-37 типли потенциометрдан фойдаланилади. Унинг аниқлик даражаси 0,02 бўлиб, юқори ўлчаш чегараси 2,1211 V га тенг. Потенциометр кўрсатишидаги йўл қўйиладиган хатолик қуйидаги ифода (200+0,4)10^-6 V орқали аниқланади. Ифодадаги U потенциометрнинг кўрсатган қиймати.

4.2-расмда Р-37 потенциометрнинг соддалаштирилган схемаси келтирилган. Потенциометр икки А ва Б контурларидан иборат. А контури I ва II ўлчаш декадаларидан, 8 Ω ли қаршилик ва нормал элемент НЭ декадаларидан ташкил топган. Б контури эса III, IV, VI ўлчаш декадаларидан, бир гуруҳ ток тақсимлаш қаршиликларидан ва 100 Ω ли ўрнатиш қаршилигидан ташкил топган, III декада батарея билан кетма-кет уланади ва ундан I mА ток ўтади. Сўнгра ток тақсимлаш қаршиликларига тарқалади. Ток тақсимлаш қаршиликлари IV, V, VI декада ўлчагичларининг шчеткаси билан уланади.
Б контурдаги иш токи 100 Ω ли ўрнатиш қаршиликдаги кучланиши А контурнинг II декадаси 10 поғонасидаги кучланиш билан солиштириб ўрнатилади. Бу потенциометр учун гальванометр сифатида Р-325 типли автокомпенсацион микровольт-амперметр қўлланиши тавсия этилади.


3. Потенциометрнинг қўлланилиши

Шуни уқтириб ўтиш керакки, ўзгармас ток потенциометрлари ёрдамида тўғридан-тўғри кучланиш ёки э.ю.к. ни ўлчаш мумкин. Шу сабабли ток ва қаршиликларни ўлчаш учун бу қийматлар ўзларига пропорционал бўлган кучланиш ёки э.ю.к. га айлантирилади.

4.2-расм. Р-37 типли ўзгармас ток потенциометрининг соддалашган схемаси


Токни ўлчаш. Потенциометрлар билан ток қуйидаги схема ёрдамида ўлчанади (4.3-расм).



4.3-расм. Р-37 типли ўзгармас ток потенциометри билан ток ва номаълум қаршилик ўлчаш семаси

Номаълум ток I_х ўтаётган занжирга маълум намуна қаршилик уланади ва потенциометр билан бу қаршиликдаги кучланиш пасайиши ўлчанади. Токнинг қиймати қуйидаги ифодадан ҳисоблаш йўли билан топилади.

,
бу ерда U₀- потенциометр шкаласидан олинган қиймат, (Вольтда)
R₀- намуна қаршиликнинг қиймати.