Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

12.7. Инвестиция муҳити жозибадорлигини


баҳолаш

Дунё мамлакатларининг инвестиция муҳити жозибадорлиги-ни қиёсий баҳолаш тарихи 30 йилдан ортиқ вақтни ташкил этади. Ушбу соҳада биринчилардан бўлиб 1969 йилда Гарвард бизнес мактаби ходимлари томонидан тадқиқот ўтказилган. Мамлакат-лараро таққослаш ҳар бир мамлакатнинг қуйидаги хусусиятла-рини ўз ичига олган эксперт баҳосига асосланган: хорижий ва миллий инвесторлар учун қонунчилик шартлари; сармоя ке-лиш имкониятлари; миллий валютанинг барқарорлиги; сиёсий вазият; инфляция даражаси; миллий капиталдан фойдаланиш имкониятлари. Кўрсаткичларнинг ушбу тизими сармоядорлар эътиборини ҳисобга олган барча шароитларни тўлиқ акс этти-риш учун етарлича батафсил маълумотга эга бўлмаган.

Кейинчалик мутахассислар томонидан турли мамлакатларнинг инвестиция муҳити жозибадорлигини қиёсий баҳолаш усуллари баҳолаш параметрлар тизимини кенгайтириш ва мукаммаллаш-тириш ҳамда миқдорий (статистик) кўрсаткичларни киритиш орқали такомиллаштирилди. Кўпинча қуйидаги параметр ва кўрсат-кичлардан фойдаланилди: иқтисодий тизим тури; макроиқтисодий кўрсаткичлар (ЯММ ҳажми, иқтисодиёт тузилмаси ва бошқалар);

408

12-боб. ИНВЕСТИЦИЯ СИЁСАТИ ВА МУҲИТИ

табиий ресурслар билан таъминланганлик; инфратузилма ҳолати; ташқи савдони ривожлантириш шарт-шароитлари; давлатнинг иқтисодиётдаги иштироки.1

Ҳозирги кунда Жаҳон амалиётида мамлакатнинг инвестиция муҳити жозибадорлигини баҳолаш борасида турли ёндашувлар мавжуд. Аксарият иқтисодчилар инвестиция муҳити жозиба-дорлигининг мазмунини бир хил изоҳлайдилар, аммо мамлакат инвестиция муҳити жозибадорлигини баҳолашга нисбатан олим-ларнинг ёндашувлари унинг тузилиши ва усулларини аниқлашда бир биридан кескин фарқ қилади. Мамлакатларнинг инвестиция муҳити жозибадорлигининг рейтингини аниқлашда омилли ёнда-шув энг кенг тарқалган.

Хусусан, қуйидаги компания ва агентликлар томонидан мамла-катлар инвестиция муҳити жозибадорлиги баҳоланади:

0. 
   Глобал рақобатбардошлик индекси (World Economic Forum’s Global Competitiveness Index);
   
1. 
   A.T. Kearney компаниясининг тўғридан-тўғри хорижий ин-весторларнинг ишонч индекси (A.T. Kearney Foreign Direct Investment Confidence Index);
   

0. 
   UNCTADнинг тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар учун мамлакат салоҳияти индекси (UNCTAD Foreign Direct Investment Potential Index);
   

0. 
   «Катта учлик» қаторига кирувчи «Стандарт ва Поорс»
   

(«Standard & Poors»), «Мудис» (Moody’s) ва «Фитч рейтинг»

(Fitch Ratings) халқарор рейтинг агентликлари рейтинглари;

0. 
   Жаҳон банки гуруҳининг мамлакатда бизнес юритиш қулайлиги Doing Business индекси;
   
1. 
   Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар даражаси бўйича дунё мамлакатлари рейтинги;
   
2. 
   БЕРИ индекси;
   

0. 
   Euromoney, Fortune ва The Economist каби етакчи иқтисо-
   

дий журналлар томонидан даврий нашр қилинадиган мам-лакатлар инвестиция жозибадорлигининг комплекс рей-тинглари.

0. 
   А.А.Бакиева. Анализ подходов к оценке инвестиционной привлекательности российских регионов // Научно-технический вестник Санкт-Петербургского го-сударственного университета информационных технологий, механики и оптики. 2006. № 24. 289–291-б.
   

409

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

Юқоридаги баҳолаш индекслари ва рейтингларининг айрим-лари бўйича батафсил тўхталиб ўтамиз.