Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. У. Бурханов, Х. Х. Худойқулов

Лизинг объектлари. Тадбиркорлик фаолияти учун фойда-ланиладиган истеъмол қилинмайдиган ҳар қандай ашёлар, шу жумладан корхоналар, мулкий комплекслар, бинолар, иншоот-лар, ускуналар, транспорт воситалари ҳамда бошқа кўчар ва кўчмас мулк лизинг объектлари бўлиши мумкин. Ер участкалари ва бошқа табиий объектлар, шунингдек муомаладан чиқарилган ёки муомалада бўлиши чекланган бошқа мол-мулк лизинг объ-ектлари бўлиши мумкин эмас.


Лизинг берувчи. Лизинг шартномаси бўйича лизинг олувчига келгусида топшириш мақсадида лизинг объектини мулк қилиб олувчи шахс лизинг берувчи субъект.


Лизинг олувчи. Эгалик қилиш ва фойдаланиш учун лизинг шартномаси бўйича лизинг объектини олаётган шахс.


Лизинг тўловлари. Лизинг тўловлари лизинг берувчига ли-зинг объекти қийматининг лизинг олувчи томонидан қоплани-шидан, шунингдек лизинг берувчининг фоизли даромадидан иборат бўлади. Лизинг тўловлари шартноманинг бутун амал қи-лиш муддатига тақсимланади ва бўлиб-бўлиб тўланади. Лизинг тўловларининг миқдорлари ва даврийлиги лизинг шартномаси билан белгиланади.

Ривожланган давлатларда лизинг операцияларини амалга оши-риш амалиётида лизингнинг қуйидаги турлари кенг тарқалган:

●	опрератив лизинг;	●	улушли лизинг;
●	молиявий лизинг;	●	тўғридан-тўғри лизинг;
●	қайтариладиган лизинг;	●	сублизинг.

357

МОЛИЯ БОЗОРИ ВА ИНВЕСТИЦИЯЛАР

Юқорида келтирилган лизинг турларининг асосида оператив ва молиявий лизинг шакллари ётади.

Оператив лизинг – бу жорий ижара шартномасидир. Одатда, бундай шартномалар муддати ижарага олинган активлар аморти-зациясининг тўлиқ давридан кам бўлади. Оператив лизингнинг асосий ажралиб турадиган жиҳати – лизинг олувчи шартномани муддатидан олдин тўхтатиш ҳуқуқига эга.

Оператив лизинг объектига тез эскирадиган асбоб-ускуналар ва доимий сервис хизматларини талаб этувчи техника ва техно-логиялар киради. Жумладан, оператив лизинг ижарачилар учун фойдали ҳисобланади.

Оператив лизинг камчиликлари – бошқа лизинг шаклларига нисбатан ижара ҳақининг юқорилиги, бўнак ва олдиндан тўлов бўйича шартлар қаттиқлиги ва бошқа жиҳатларидир.
Молиявий лизинг – ижарачи томонидан тўлов ҳисобига ижа-рага олинган жиҳознинг тўлиқ амортизациясини назарда тутув-чи узоқ муддатли шартномадир. Модомики, бундай шартномада лизинг олувчи шартномани муддатидан олдин тўхтатиш ҳуқу-қига эга эмас. Лизингнинг бундай шаклида мулкни ўрнатиш ва жорий хизмат кўрсатиш билан боғлиқ харажатлар одатда ижа-рачига юкланади. Кўп ҳолларда бундай шартномалар муддати тугаши билан мулкни қолдиқ қийматда ёки имтиёзли шартларда сотиб олиш ҳуқуқи ижарачиларга берилади.

Молиявий лизинг объектига кўчмас мулк (ер, бино ва ин-шоотлар), шунингдек узоқ муддатли ишлаб чиқариш воситала-рини киритиш мумкин.

Молиявий лизинг бошқа икки турдаги – қайтариладиган ва улушли лизинг шаклланишига асос бўлади.