Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

ЎҚУВ ДАСТУРИ. Ҳар бир ўқув фани учун ўқув дастури тузилади. Ўқув дастури 
ўқув режаси асосида ишлаб чиқилади. Ўқув дастури ҳар бир ўқув фанининг ўқитиш учун 
ажратилган билим ҳажми, тизими ва ғоявий-сиёсий йўналишини аниқлаб берадиган 
давлат ҳужжатидир. 
Ўқув дастурида ўқув йили давомида ҳар қайси синфда алоҳида фанлар бўйича 
ўқувчиларга берилган илмий билим, кўникма ва малакаларнинг ҳажми белгилаб берилади. 
Дастурда ҳар қайси ўқув фанларининг мазмуни изчиллик билан ёритилади ва маълум 
мавзулар орқали кўрсатилади. 
Маълум мавзу юзасидан ўқувчи ўзлаштириши лозим бўлган билим, кўникма ва 
малакалар қисқача ифодалаб берилади. 
Ўқув дастури қуйидаги бир қатор қоидаларга амал қилган ҳолда тузилади: 
1. Дастурнинг қатъийлиги. Ўқув дастурлари жамиятимиз тараққиётининг ҳар бир 
босқичида фан, техника, ишлаб чиқариш ҳамда ижтимоий муносабатлар соҳасида 
еришилган даражани акс еттириши лозим. Бу улар ҳар йили кўриб чиқилиши керак деган 
гап емас, аксинча, ҳамма ўқув фанларига оид дастурларнинг бир неча йиллар мобайнида 
қатъий бўлишига еришмоқ даркор. Дастурнинг қатъийлиги қатъий дарсликлар ишлаб 
чиқиш учун катта аҳамиятга егак,. бу дарсликлар узоқ яшаши ва ўқув жараёнида узоқ 
фойдаланилиши керак. 
2. Ўқув дастурида илмийлик қоидаси. Дастурга борликни аниқ, ҳаққоний акс еттирган 
илмий жиҳатдан текширилган, ишончли материаллар киритилади. 
3. Ўқув материаллари мазмунини тўғри танлаш, фан материалларини танлашда унда 
исботлар, мисоллар, мантиқий умумлашма ва хулосаларнинг тўғри уйғунлашувига 
алоҳида еътибор беради. 
4. Назариянинг амалиёт билан бирлиги қоидаси. Ўқув дастурида назариянинг амалиёт 
билан бирлиги қоидаси биринчи навбатда, енг аввало, илмий билимларнинг турмушда, 
ишлаб чиқариш амалиётида тутган ўрни кўрсатиб берилади. 
5. Ўқув дастурларида тарихийлик қоидаси. Ўқув дастурлари тарихийлик қоидасига 
асосланган ҳолда тузилади. Бунда ўқув фанларининг характери назарда тутилади. 
Масалан, тарих фанини ўқитишда тарихий воқеалар изчиллик ва хронологик тарзда баён 
етилса, математика, информатика, физика ва бошқа қатор фанларни ўқитишда фан 

---

- 53 - 
оламидаги маълум бир илмий ҳодиса, қоида ва қонуниятларнинг пайдо бўлиши, унинг 
келажак истиқболларига оид маълумотлар бериб ўтилади. 
6. Дастур икки усул билан: кетма-кет ва марказлашган тарзда жойлаштирилиши 
мумкин. Кетма-кет жойлаштирилган ўқув материалларнинг ҳар бир кейинги қисми 
аввалги қисмининг давоми бўлади. 
Дастурнинг марказлашган тузилишида мазкур фанга тегишли ўқув материали 
ўқилишнинг кейинги босқичларида мураккаблашган кўринишда такрорланади.Умумий 
ўрта таълим ва ўрта махсус касб-ҳунар таълими дастурлари тузилиши уч бўлимдан иборат 
бўлиб, биринчи бўлимда мазкур дастурга амал қилиш юзасидан йўл-йўриқлар – қисқача 
уқтириш хати; иккинчи бўлимда ўқув материалларининг мазмунини; учинчи бўлимда еса 
ўқувчиларнинг қўшимча равишда ўрганишлари лозим бўлган адабиётлар рўйхати 
берилади.