Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим

 
7-МАВЗУ: МАКТАБДА ТАъЛИМНИНГ МАЗМУНИ ВА МЕТОДЛАРИ. 
 
Асосий саволлар: 
1. Мактабда таълимнинг мазмуни ҳақида тушунча.
2. Таълим мазмуни акс еттирувчи давлат ҳужжатлари. 
3. Таълим методлари ва уларнинг таснифи. 
4. Таълим методларидан самарали фойдаланиш йўллари. 
 
Мавзуга оид таянч тушунча ва иборалар: 
Ўқув режа, ўқув дастур,дарслик, ўқув-тарбиявий иш, табиий фанлар, ижтимоий 
фанлар,мавзу,ўқув материал,кўргазмали қуроллар. 
Мавзуга оид муаммолар: 
1. Ўқув режа ва ўқув дастурнинг ўхшашлик тарафлари борми? Уни таҳлил қилинг 
изоҳланг. 
2. Таълим мазмунида акс етаётган ҳужжатларни санаб ўтинг. Уларнинг бир-бирига 
боғлиқлик томонларини ва фарқларини таҳлил қилинг. 
3. Таълим методлари билан тарбия методларини бирма-бир айтинг.
4. Таълим методларини сиз қандай таърифлайсиз? Ўз таърифингизни изоҳланг. 
1 – савол бўйича дарснинг мақсади:
Талабаларга мактабда таълимнинг мазмуни ҳақида тушунча беради ва уни мукаммал 
ўрганишга қизиқиш уйғотади. 
Идентив ўқув мақсадлари: 
1. Мактабда таълимнинг мазмунини тушунтиради. 
2. Мактабда таълимнинг мазмунини асослайди. 
 
1 – саволнинг баёни: 
Мактабда таълимнинг мазмуни деганда ўқувчилар ўқув фанларини ўрганиш 
жараёнида егаллайдиган билимлар, кўникмалар ,малакалар тушунилади. Мактабда 
таълимнинг мазмуни бевосита унинг мақсадидан келиб чиқади. Мактабда ўрганиладиган 
ҳар бир фан инсоният ижтимоий – тарихий тажрибасининг бир томони, қисмидир.Таълим 
мазмуни деганда, ўқувчиларнинг ўқиш жараёнида егаллаб олиши лозим бўлган ҳамда 
тизимга солинган билим, малака ва кўникмаларнинг аниқ белгиланган доираси 
тушунилади. 
Таълимнинг мазмуни бир қатор еҳтиёжларни ҳисобга олиш билан белгиланади: 
А. Ижтимоий ишлаб чиқаришнинг енг зарур еҳтиёжлари, ижтимоий тузумнинг 
хусусиятлари; 
Б.Давлатнинг халқ таълими ва муайян турдаги ўқув юрти олдига қўядиган мақсад 
ҳамда вазифалари; 
В.Ўқитиш қоидаларидан келиб чиқадиган ва ўқувчиларнинг имкониятларини 
еътиборга олувчи дидактик талаблар.
Мактабда бериладиган таълимнинг мазмуни тарихий ҳамда синфий хусусиятга 
егадир. 
Жамият тарихий тараққиётининг ҳамма босқичларида мактабларда ёшларга 
бериладиган таълимнинг мазмуни, ҳажми ўша ижтимоий тизимнинг иқтисодий талаб ва 
еҳтиёжлари, фан ва техника тараққиёти даражаси билан белгилаб келинган. 
ХИХ асрнинг иккинчи ярми ва ХХ асрнинг бошларига келиб, педагогика тарихида 
«мактабда бериладиган маълумотнинг мазмунини бола ҳохишига бўйсундириш" »га 
қаратилган назария кенг ёйилди. Мазкур назариянинг кўзга кўринган вакили Америкалик 
файласуф-педагог Жон Дюидир. Унинг қарашича, мактаб азалдан мавжуд бўлган табиий 
лаёқатларни, қизиқиш ва одатларни ривожлантиришга хизмат қилмоғи лозим. Шундай 

---

- 51 - 
екан, мактабларда ҳамма ўқувчилар учун умумий бўлган ўқув режаси ва дастурларнинг 
бўлиши ҳам шарт емас, балки алоҳида-алоҳида шахслар лаёқатига мосланган 
маълумотлар берилиши лозим. 
Октябр тўнтарилишигача бўлган даврда Ўзбекистон ҳудуди ВИИ-ВИИИ асрлардан 
бери давом етиб келган ески-“усули қадимия”, ХИХ асрнинг охири ва ХХ асрнинг 
бошларида пайдо бўлган – “усул савтия” мактаблари, хат савод ўргатадиган диний 
мактаблар бўлган. 
1905 йилдан сўнг, ўлканинг баъзи йирик шаҳарларида “жадид” мактаблари пайдо 
бўла бошлади. Мазкур мактабларда савдо-сотиқ ишлари учун зарур бўлган айрим фанлар 
( ҳисоб, тиббиёт, география ва бошқалар) ўқитилар еди. Шундай қилиб, мактабларнинг 
ҳаммаси Ўша ижтимоий тузум-муҳит талабларидан келиб чиқди ва шу давр иқтисодий, 
маънавий мақсадлари учун хизмат қилди.
Ҳозирги замон мактабларида таълимнинг мазмуни умуминсоний фазилатларга ега 
бўлган имонли, еътиқодли ёшларни тарбиялаб, йетиштиришдан иборатдир. 
Бундан ташқари, мактабларда ёшларга қуруқ илмий билимлар берилмасдан уларга 
турмушда зарур бўлган халқ ҳунармандчилиги, табобат асослари, одоб-ахлоқ 
йўналишларидаги фанларни кўпроқ ўқитиш талаб етилмоқда.Мактабларда “одобнома” , 
“ислом тарихи ва маданияти”нинг ўқитилиши жорий етилган. 
Халқ таълимидаги бундай жумбоқларнинг ижобий йечими, жамиятга, ўқув – тарбия
ишига катта фойда келтириши табиий. 
Таълим мазмуни ўқув режаси, дастури ва дарсликларда ифодаланган.