Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим маркази низомий номидаги

Нутқ малакаларининг ривожланиши
1-овозли реакция – йиғи ва чинқириш чақалоқларда туғилгандан пайдо бўлади. Албатта, бу хали нутқ эмас, яъни турли товушларни чиқариш билан чақалоқ ўзининг тили, лаблари ва овоз бойламлари – машқ қилдиради. Гапириш вақти келганда (мия ривожланганда, координацияси яхшиланганда) бутун нутқ аппарати ишга тайёр бўлади. Шу билан биргаликда, у инсон нутқини эшитиш ва тушунишни ўрганиб борар экан. Чақалоқлар нафақат товушларни эшитибгина қолмасдан, балки бутун товушлар ичидан инсон овозини ажратиб олади, бу эса нутқ ривожланшининг илк белгиларидир.


Ҳиссиёт
Ҳиссиёт тадқиқотчиларнинг нуқтаи назаридан, чақалоқларда қизиқиш, ҳурсандчилик жирканиш, жахлдорлик, қўрқув каби универсал юз ифодаларини кўришимиз мумкин. Масалан, бола шиқилдоқнинг жарангли овозига юз ифодасида қизиқиш пайдо бўлган, текширувчининг совунли бармоғини эмган ҳолатида эса жирканиш кузатилди, жахлдорлик эса чақалоқда ноқулайлик рефлексини туғдирувчи ҳолатларда кузатилган экан. Аниқланишича чақалоқларда ижобий юз ифодалари, салбий юз ифодаларидан кўра кўпроқ кузатилган. Чақалоқ ҳаётининг 1-2 ҳафталигида чақалоқнинг пародаксал ухлаш жараёнида кузатилган ижобий юз ифодалари кўз олмаларининг қимирлаши билан ифодаланган бўлиб, ота-оналар учун қувончбахш дақиқалар ҳисобланган. Чақалоқлар ҳаётининг биринчи ҳафталигида юз ифодаларини шундай ўзгартиришар эканки, кўпгина отағоналар ҳаттоки уларни хурсандчилик, жахлдорлик, хайрат, қўрқув, хафачилик ёки қизиқиш каби юз ифодаларини қайтаришар экан. 1-ойликнинг охирига келиб, чақалоқлар катталарнинг гапириш оҳангига эътибор бера бошлар экан.


2-ойлик
Эшитиш
Ҳаётнинг 2-ойлигидан бошлаб чақалоқлар паст товушларни тинглашни бошлар экан, масалан, чақалоқ билан паст овозда гаплашиш ёки ўйинчоқни секин қимирлатиш натижасида чақалоқ йиғлашдан, қўл-оёқларини ҳаракатлантириб чинқиришдан тўхташар экан. Ундан ташқари бу даврда чақалоқлар овоз чиқаётган томонга изланиш билан бошини буради.


Кўрув идроки
4-ҳафталик чақалоқ 90^о горизонтал ҳолатдаги ҳаракатларини кузатишни бошлар экан. Вертикал ҳолатдаги предметларни кузатиш эса қийинчиликларни келтириб чиқаради. 6 ҳафталигидан бошлаб кўз олмаларининг ҳаракатлари кузатувчан бўлиб, баъзан бошни буриш билан бирга содир бўлади. Кўрув реакциялари асосан чақалоқнинг мулоқотга киришаётган катталарнинг нигоҳига қараш жараёнида ривожланар экан. 2ойлигининг охирига келиб “предметни кузатиш” каби реакцияси тўлиқ ривожланар экан. Ўйинчоқларни кузатиш мобайнида у диққатни жамлайди, унинг ҳаракатлари тормозланади. 15-30 секундгача нигоҳини қарата олиши мумкин. Чақалоқнинг нигоҳи турғун, у диққат билан қарайди. Ниманики кўрмасин, барча нарсалар уни ҳайрон лол қолдиради.
Чақалоқ эркин ҳолатда бўлганида уни ўраб турган атрофдаги одамларга, қизиқарли предметларга қизиқиш нигоҳи билан фаол кузатар экан. (чақалоқ баъзи бир рангларга эътибор бермас экан).


Сезги
Бу даврда сезги фаол ривожланар экан: чақалоқ бутун хоҳиши билан ўзининг оёқ-қўлларини ушлаб кўрар экан. Эндиликда у бемалол нигоҳини ўз қўлларига қарата олиши мумкин.