Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим маркази низомий номидаги

Ривожланишнинг пропорционаллиги (бош айланаси, кўкрак қафаси айланаси, баъзи антропометрик индекслар).

Боланинг жисмоний ривожланишини баҳолаш учун тана оғирлиги ва узунлигининг тўғри мутаносиблигини билиш зарур. Оғирлик – узунлик кўрсаткичлари, оғирликнинг узунликка муносабати тарзида тушунтирилади, тананинг бир сантиметр узунлигига қанча масса тўғри келади. Нормада янги туғилган чақалоқда оғирлик – узунлик кўрсаткичи (ОУК) 60 – 75 граммни ташкил этади.

Жисмоний ривожланишни баҳолашда тананинг оғирлик ва узунлигидан ташқари гавданинг тўғри пропорционаллиги ҳам аҳамиятга эга. Маълумки ўз вақтида туғилган болаларнинг кўкрак айланаси туғилиш вақтида бош айланасидан кичик бўлади. Ўз вақтида туғилган болаларнинг бош айланаси етарлича кенг интервалда тебраниб туради – 33.5 дан 37.5 сантиметргача, ўртача 35 сантиметрга тўғри келади. Бу сонли кўрсаткичларни таҳлил қилишда боланинг бўйини массасига мослигини, шунингдек, бош айланасининг кўкрак айланасига мутаносиблигини ҳисобга олиш керак. Таққослашда шу нарсани ҳисобга олиш керакка, туғилиш вақтида бош айланаси кўкрак айланасидан 2 сантиметрдан катта бўлмаслиги керак. Кейинчалик бош айланасининг ўсиш темпини мўлжаллаб олиш зарур. Биринчи, 3 – 5 ойликда ҳар ойдаги қўшимча 1 – 1.5 сантиметрга кейинчалик 0.5 – 0.7 сантиметрга тўғри келади. Бир ёшда бош айланаси 10 – 12 сантиметрга ўсади ва 46 – 47 – 48 сантиметрни ташкил этади (ўртача 47 см).
Адаптив бўй узунлиги ва масса кўрсаткичлари билан туғилган болада бош айланаси 36 см ни ташкил этади. Биринчи, 3 ойликда бош айланаси 4 см га ўсиши керак (3 ойлик 40 см). Кейинги 3 ойликда бош айланаси яна 3 см га ўсади ва 6 ойликда 43 см ни, бир ёшда 46 – 48 см ни ташкил этади. Туғилишда катта лиқилдоқларнинг катталиги 2.5 га 3 см, 3 га 3 см дан ошмаслиги керак. Бош айланасини см лента билан орқа тарафдан қош ўртасигача олиб келиб ўлчанади. Боланинг жисмоний ривожланишига характеристика беришда кўкрак қафасининг хусусиятларини тўғри баҳолаш катта аҳамиятга эга, ички органларнинг ҳаёт фаолияти кўп томондан, унинг шакли ва ўлчамига боғлиқ. Кўкрак қафаси айланасининг ўсиши ҳаётининг биринчи йилида, айниқса, биринчи 6 ойида интенсив бўлади. Янги туғилган чақалоқларнинг кўкрак қафаси айланаси 33 – 35 см ни ташкил этади. Ҳаётининг биринчи йилида ҳар ойдаги ортиш ўртача 1.5 – 2 см ни ташкил этади. Бир ёшда кўкрак айланаси 15 – 20 см га ўсади. Кейин ўсиш энергияси пасаяди ва мактабгача ёшгача кўкрак айланаси 3 см гача, мактаб ёшигача 1 – 2 см йилига ўсади. Боланинг индивидуал жисмоний ривожланишини баҳолаш учун бош айланаси ва кўкрак қафаси айланасининг кесишувини билиш муҳим. Соғлом болаларда бу 3 – 4 ойликда содир бўлади, 5 – 7 ойликда кесишув содир бўлмаса, кўкрак қафаси ва бошни ривожланишини текшириш лозим. Жуда эрта кесишувнинг содир бўлиши ривожланаётган микроцефалиядан далолат бериши мумкин, шунинг учун катта лиқилдоқнинг ёпилиши вақтини кузатиб бориш керак. Катта лиқилдоқ 80 % болаларда бир ёш охиригача ўсиш керак, қолган болаларда бир ярим ёшгача. Кўпгина ўз вақтида туғилган болаларнинг орқа, олди кўкрак қафаси кўндаланг диаметридан кам ёки унга тенг бўлади. Бир ёшга келиб кўндаланг диаметр олди орқа кўкрак қафаси устидан устунлик қила бошлайди ва кўкрак қафаси шакли кичрайиб боради.