Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

• Жами талаб кўрсаткичи. Ҳар бир истеьмолчининг ўз, шахсий талаби бозордир. 
Жами бозор талаби ёки умумий бозор талаби барча истеьмолчилар талаби йиғиндисидан 
келиб чиқади. Шундай экан, жами талаб кўрсаткичи нархларнинг муайян даражасида 
барча истеьмолчилар сотиб оладиган товарлар миқдорининг ифодаси сифатида келади. 
• Жами таклиф кўрсаткичи. Бу кўрсаткичнинг шаклланиши ҳам худди талабники 
сингари, жами таклиф йиғиндисидан келиб чиқади. Бу эса жами сотилиши лозим бўлган 
тайёр маҳсулот ифодаси сифатида келади. 
4.3. Корхона маҳсулоти ва хизматига бўлган талаб даражасини аниқловчи 
омиллар таҳлили 

---

Корхона маҳсулоти ва хизматига бўлган талабни таҳлил этишнинг асосий мақсади
корхона маҳсулотига бўлган талаб даражасини аниқлаш ҳамда буюртмалар портфелини 
ташкил этиш ҳисобланади. Буюртмалар портфели корхонанинг қуввати ва ундан 
келажакдаги фойдаланиш даражаларига боглиқ бўлади. Агар корхона маҳсулотига бўлган 
талаб қайсидир сабабларга кўра пасаядиган бўлса, бунга мос равишда буюртмалар 
портфели ҳам қисқаради. Натижада маҳсулот ишлаб чиқариш сурьати пасайиб, маҳсулот 
таннархининг ошиши ҳамда корхонанинг зарар кўриш эҳтимоли кучая боради. Бу жараён 
узоқ давом этадиган бўлса, корхонани банкротликкача олиб бориши мумкин. 
Бозор мувозанатининг муҳим элементи бўлган талаб ва таклифни, унинг ўзгаришига 
таьсир этувчи омилларни таҳлил этиш асосида корхонанинг ишлаб чиқариш сурьати ва 
унинг тузилишига баҳо берилади. Талаб истеьмолчилар томонидан сотиб олиниши 
мумкин бўлган товарлар миқдоридир. Уни тўловга қобил эҳтиёж дейиш ҳам мумкин. 
Талаб иқтисодий категория бўлиб, унинг даражасига кўплаб омиллар таьсир этади, яьни 
таклиф этилаётган товар баҳоси, унинг сифати, харидорларнинг даромадлари, харид 
қобилияти, ўриндош товарларнинг баҳоси, истеьмолчиларнинг даромадлари ва товар 
баҳосининг ўзгариши, бозорнинг товарлар билан тўйинганлига ҳамда жамғармалар бўйича 
фоиз ставкаларининг ўзгариши каби омиллардир. 
Омилларнинг талаб ҳажми ўзгаришига таьсирини қуйидаги боғланишларда талаб 
функсиясида ифодалаш ва аниқлаш мумкин, яьни: