Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

4.2. Талаб ва таклифни ифодаловчи кўрсаткичлар тизими 
Кишилик жамияти ривожланар экан, фан ва техника тараққиёти илдам қадамлар 
билан янгиланаётган шароитда инсониятнинг товар ва моддий қийматликларга бўлган 
эҳтиёжи ,талаби узлуксиз ўзгариб, ортиб боради. 
Талаб ўзгариши (еластиклиги) мавжуд бўлиб, бу: 
• баҳолар ўзгариши ва ҳолати; 
• харидорлар миқдори ва уларнинг диди, истаги; 
• истеьмолчиларнинг пул даромади; 
• ўрнини алмаштириш мумкин бўлган ёки ўрнини босадиган товарлар хажми; 
• инфляция эҳтимоли кабиларга боғлиқдир. Буларни айни вақтда талабни белгиловчи 
омиллар дейиш мумкин. Буларнинг ичида энг муҳимлари товарлар ва хизматлар баҳоси 
ҳамда истеьмолчиларнинг пул даромадлари ҳисобланади. 
Қуйидаги берилган -чизмада даромаднинг юқори бўлиши талабнинг ошувини ва баҳо 
юқори бўлса талабнинг пасайиб боришини кўрамиз (5-чизма). 
5-чазма Талаб ҳаракатининг чизмаси 
Истеьмолчи даромад 

---

талаб 
Баҳо 
Бозордаги таклиф этилган товарлар миқдорининг бир неча омиллари мавжуд бўлиб, 
улар қуйидагилардан иборат: 
1. Таклиф этиладиган товарлар баҳоси; 
2. Ишлаб чиқариш технологияси; 
3. Товар ишлаб чиқарувчиларнинг миқдори; 
4. Ишлаб чиқариш омиллари баҳоси; 
5. Солиқ ва субсидиялар; 
6. Баҳоларнинг ошиш эҳтимоли ва ҳоказолар. 
Таклиф миқдорига кучли таьсир этувчи омил — бу товарларнинг бозордаги 
сотиладиган баҳосидир. Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир ишлаб чиқарилган 
товарлар баҳоси шу маҳсулотни яратиш учун кетган ўзгарувчан ва ўзгармас 
харажатларнинг миқдори ҳамда кўзланган фойда нормасига алоқадордир (6-чизма). 
Таклиф ҳаракатинннг чизмаси 
 
Товар 
баҳосиТаклиф 
Ресурслар баҳоси 
Таклиф, бозор товар билан тўла таьминлангандан кейин ўзгармасдан бир меьёрда 
бўлиши ҳам мумкин, бунда баҳоошиб бориши билан бозорга чиқариладиган товар 
кўпайишининг зарурати бўлмай қолади. Шунда ишлаб чиқариш ҳажми ҳам ўзгармай, 
таклиф ҳам баҳога боғлиқ бўлмаган ҳолда барқарорлашиши мумкин. 
Таклифнинг ўзгарувчанлиги, умуман талаб ўзгарувчанлигига ўхшаб, товар 
баҳосининг ўзгариш, таклифнинг ўзгариш даражасини аниқлаш учун таклиф 
ўзгарувчанлиги кўрсаткичи (К) қўлланилади. Унга кўра, 
К= Таклиф этилган товар миқдори ўзгариши
Баҳоларнинг ўзгариши (фоизда) 
Агарда, 
К>1 бўлса, таклиф ўзгарувчан; 
К=1 бўлса, ноўзгарувчан; 
К<1 бўлса, мутлоқ ноўзгарувчан бўлади. 
Талаб ва таклифни ифодалашда асосий кўрсаткичлардан бўлиб, яна қуйидагилар 
ҳисобланади: