Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

Талаб — бу энг аввало биронбир неьматлар ёки хизматларга бўлган эҳтиёжларни 
бозорда намоён бўлиши ва уни пул билан таьминлашидир. 
Таклиф — бу муайян пайтда бозорда бўлган ёки унга йетказиб берилиши мумкин 
бўлган товарлар массаси сифатида белгиланади. 
«Економикс» муаллифлари К.Р.Макконелл ва С.Л.Брюларнинг таькидлашича, 
истеьмол танлови бозор иқтисодига асосланган эркин иқтисодий тараққиётнинг кенг қулоч 
ёзганидир. Чунки истеьмолчилар ўз пул даромадлари миқёсида товарлар ва товарлашган 
хизматларни
истаган тарзда сотиб олишлари ва шулар билан ўз истеьмолларини ихтиёрий 
қондириш имконига эга бўлишлари мумкин. Иқтисодиётда нима ишлаб чиқариш 
кераклигини истеьмолчи белгилайди. Бундай хусусият бозорда талабга ҳал қилувчи куч 
беради.Талаб, аввало, ресурсларга ва истеьмол товарлари, товарлашган хизматларга бўлган 
талаб сифатида юзага келадики, биринчиси ишлаб чиқариш истеьмолини, иккинчиси эса 
шахсий истеьмолни, қондиришга қаратилгандир. 
Шундай экан ҳар бир корхона бозордаги талаб ва таклифни ўрганган ҳолда унга тўғри 
баҳо беришлари керак. Бунинг учун бозорларда текширув ишларини ёки айрим танланган 
маҳсулотлар орасида анкета жавобларини тарқатиш орқали истеьмолчи талабини ўрганиш 
лозимдир. 
Бозорни ўрганишда молиявий ва бошқарув таҳлили фани қуйидаги вазифаларни 
бажаради: 
• қандай маҳсулот ишлаб чиқариш лозимлигини белгилайди; 
• қанча миқдорда ишлаб чиқариш кераклигини кўрсатади; 

---

• корхонанинг келажакда яратиши керак бўлган маҳсулоти тўғрисида маьлумот 
беради; 
• фойда олиш ва унинг ҳажмини ошириш имкониятларини кўрсатади ва ҳоказолар. 
Ҳукуматимиз томонидан қабул қилинган ва амалда қўлланилаётган қонунлар 
республикада фаолият кўрсатаётган турли мулк шаклидаги корхоналарнинг тўлиқ, эркин 
ҳолда иш юритишини таьминланмоқда. Бу эса уларнинг маҳсулот ишлаб чиқариш ва 
сотиш ёьналишларини ўзлари белгилаб олишларига имконият яратади. Демак, эркин бозор 
иқтисодиётида корхоналарнинг катта даромад олишлари ўз ҳаракатларига боглиқ бўлиб 
қолмоқда. Айниқса, харидоргир маҳсулотлар ишлаб чиқариб, белгиланган муддатларда 
сотиб, пул тушумлари барча харажатларни қоплаб, мўмайгина фойда кўриш бош мақсад 
бўлиб қолмоғи лозим.Ушбу ижобий тарафларни эьтиборга олиб, корхоналарнинг 
бозордаги талаб ва таклифини ўрганиб, ишлаб чиқаришни ёьлга қўйиши муҳим аҳамиятга 
эгадир.Маркетинг консепсиясига кўра ҳар бир фаолият юритувчи корхона муваффақиятга 
эришиш учун энг аввало истеьмолчиларнинг тилакларини назарда тутиши керак. Бу эса 
уларга мос тушадиган товарлар ишлаб чиқаришни тақозо этиб, қуйидаги қоидаларга риоя 
қилишни тақозо этади: 
1. Харидорларни тушуниш ва уларни қизиқтирган доирани аниқлаш; 
2. Товар ва хизматларнинг мулкчилигини таьминлаш; 
3. Товарлар ҳақида керакли маьлумотларни йетказиб бериш. Юқорида келтирилган 
қоидалар маркетингнинг тўрт аксиомасига асосланади: 
• «Қизиқтириш муваффақият гарови» 
• «Рақобат танлашни рағбатлантиради» 
• «Танлов қийинчилик туғдиради» 
• «Танловдаги рақобат товарни такомиллаштиради» Талабни ўрганиш, уларни 
ижтимоий-иқтисодий ва демографик тавсифларига кўра турларга ажратиш усулларини 
ишлаб чиққан. Шу билан бирга уларнинг психологик тарафларини эьтиборга олиб, таҳлил 
қилиш кенг ривожланмоқда.