Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

3.7.3. Болғалаб чўзиш 
Болғалаб чўзиш
– эркин болғалаш операциялардан энг кўп вақтни талаб 
қиладигани, айниқса силлиқ, поғонали, тирсакли валлар ва шаклдор шатун 
каби поковкаларни болғалашда. Чўзиш схемаси (3.15 расм) қуйидагилардлан 
иборат
. 
Хомаки бўйлама йўналиши бўйича сиқилади (болға зарби билан 
урилади), кейин хар сафар 90
0
айлантирилиб, бу жараѐн давом этилаверади. 
Болғалаб чўзишни технологик параметрлари: 

---

55 
ℓ –суриш қиймати;

= H
0
– H
1
– абсолют сиқилиш;

= B
1
–B
0
– абсолют чўзилиши;

= (B
0
H
0
)/(B
1
H
1
) – болғалаб чўзиш 
қиймати.
“

” и “ℓ” қийматлари катталашиши билан кенгайиш ошади. Болғалаб 
чўзишда энг кўп учрайдиган нуқсон хомакини қисилиб қолиши (3.15 б 
расм). Бу холат ℓ> 0,5
.

бўлса вужудга келади.
Болғалаб чўзиш жараѐнида қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак: 
1.
бўйлама эгилишни олдини олиш учун H
1
/B
1
< 2,0…2,5 бўлиши 
керак; 
2.
болғалаш охирида бир текис майда донали структурани олиш 
учун деформация даражаси 15–20% атрофида бўлиши керак; 
3.
узун қуймаларни ўртасидан икки четига қараб болғалаб чўзиш 
керак, шунда қуймадаги бўшлиқлар ѐпилиб четга чиқиб кетади; 
4.
йирик хомакиларни ўзидан узоқлаштириб суриб бориш керак, 
майда хомакиларни тескари ўзига қараб тортиб суриш керак; 
5.
иш унумини ошириш учун хомакини ушлаб туриш ариқчалардан 
фойдаланиш керак. 
6.
3.7.4. Тешиш, букиш, кесиш, бураш 
Болғалаб тешиш
жараѐни хомакиларда ѐпиқ ва очиқ тешишларни 
ҳосил қилиш учун мўлжалланган (3.16. расм). 
Нисбатан баланд хомакилар бевосита металлни тешувчи асбоб учига
ўрнатилган урғич (прошивен) ѐрдамида тешилади. Одатда тешувчи 
асбобнинг диаметри (d
пр
) хомаки диаметр (d) нинг яримидан кичик бўлади, 
акс ҳолда шакл бузилади.
Тешувчи асбобга таъсир қиладиган ўртача босим қуйидаги формуладан 
аниқланади: 




















пр
s
d
d
lg
1
,
1
2
p
Нисбатан паст хомакилар ҳалқа устида бир ўришда тешилади. Тешувчи 
асбоб хомакида диаметри (d
пр
) тешикни ҳосил қилади. 

---

56 
Хомакиларни болғалаш болтаси ѐрдамида бўлакларга ажратиш жараѐни 
болғалаб кесиш
деб номланади (3.17а расм). Бу жараѐн узун хомакилардан 
калта бўлакларни олиш ҳамда поковкадан ортиқча қисмларни кесиб ташлаш 
учун мўлжалланган. Хомаки четлари бир томондан болғалаб кесилганда, 
қирқим бурчак остида бўлади. Хомаки четлари текис бўлиши учун икки 
томондан, доира шаклларни эса уч томондан болғалаб кесиш қўлланилади: 
Букиш
(3.17б расм) уголник, скоба, илгак, кронштейн каби деталларни
олиш учун қўлланилади. Букилган жойда кесим шакли ўзгаради: ташқарида 
металл чўзилади (тортилади), ичкарида кенгайиб кетади (бўртмалар пайдо 
бўлиши мумкин). 
Бураш 
– тирсакли валлар, катта диаметрли пармалар ва ҳ.з. тайѐрлашда 
қўлланилади. Хомакини бир томони маҳкамланади, иккинчи эса винт 
шаклида буралади.