Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

 
 
 
 
4. ПАЙВАНД ХОМАКИЛАР 
 
4.1. ПАЙВАНД БУЮМ ВА ХОМАКИЛАРНИНГ ТАСНИФИ 
 
Пайвандлаш самолетсозлик, кемасозлик ва машинасозликнинг бошқа 
соҳаларида кенг тарқалган технологик усулдир. Пайвандлашнинг замонавий 
усуллари буюмларни берилган иш шароитларида талаб этилган иш 
қобилиятини 
таъминлайдиган 
ишончли, 
мустаҳкам 
ва 
герметик 
бирикмаларни олиш имкониятини беради. Қуймакорлдикда эришилган 
ютуқларга қарамасдан, металл тежаш бўйича пайванд буюмлар қуйма 
буюмларга қараганда афзалроқдир. 

---

70 
Пайванд буюмларнинг массаси анча паст бўлади, чунки қуйма 
буюмларнинг ўлчамлари мустаҳкамлик ва бикрлик талаблардан ташқари 
қуйиш жараѐнининг шароитларига ҳам боғлиқ. Пайвандлаш йўли билан 
деярли хоҳлаган геометрик шаклда хомакиларни олиш мумкин. Пайванд 
хомакилар яккалаб ва кичик сериялаб ишлаб чиқаришда энг катта иқтисодий 
самарани беради.
Пайванд 
буюмларнинг 
хилма-хиллиги 
ягона 
таснифни 
анча 
мураккаблаштиради. Дастлабки хомакини 
тайёрлаш усулига кўра
пайванд 
буюмлар листли, листли-пайвандли, болғалаш-пайвандли, штамплаш-
пайвандли турларига бўлинади.
Мақсадли ишлатилишига кўра 
пайванд 
бирикмалар вагон, кема, ависозлик ва бошқа турларига бўлинади. 
Пайванд буюмларнилойиҳалашда ва ишлаб чиқаришда ишлаш 
шароитларнинг хусусиятларидан келиб чиқиб таснифлаш мақсадга 
мувофиқдир.
 
1)
буюмнинг конструктив элементи сифатида кўндаланг эгилишда 
ишлайдиган балкалар, бунда ўзаро узил-кесил боғланган балкалар рамали 
конструкцияларни ҳосил қилади; 
2)
устунлар – бу асосан бўйлама эгилишда ишлайдиган пайванд 
элементлар; 
3)
катак-катак конструкциялар – катакларни ҳосил қиладиган 
стерженлар тугунларда бирикиб, асосан чузилади ѐки сиқилади; 
4)
сиртларни ҳосил қиладиган конструкциялар: ортиқча босимда 
ишлайдиган ҳар хил идишлар, қувурлар, бунда уларга юқори герметиклик 
талаблари қўйилади. 
5)
корпусли (қадли) конструкциялар – нисбатан бикрлиги юқори, 
оғирлиги эса кам бўлган буюмлар, хусусан вагон, кема, автомобиль қадлари; 
6)
йўналиши ўзгарувчан, кўп марта такрорланадиган юкланишларда 
ишлайдиган машина ва асбобларнинг деталлари. Бу деталларни ажралиб 
турган томони пайванд буюмнинг алоҳида элементларини механик ишлов 
бериш йўли билан ўлчам ва шакларнинг аниқлиги. Бундай буюмларга 
станиналар, валлар, ғилдираклар мисол бўла олади.