Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

3.6.4.
 
Ҳар хил металларнинг ҳажмий штамплашдаги хусусиятлари 
Асбобсозлик, иссиққа чидамли пўлат ва қотишмаларнинг пластиклиги 
паст, деформацияга қаршилик кўрсатиш хусусияти эса юқори. Бундай 
материалларнинг рухсат этилган деформацияланиш даражаси 40–90% 
оралиқда ѐтади. Бундай материалларни қиздириб ҳажмий штамплашда сув – 
графит мой (смазка)лар, сульфит – спиртли эмульсиялар, селитра қўшилган 
тузли эритмалар ва мойли смазкалар қўлланилади. Баъзи ҳолларда шиша 
асосида смазка ва эмаллар ишлатилади. Штампларнинг ишлаш шароитлари 
оғир бўлса, қуйидаги таркибли смазка тавсия этилади: суюқ шиша (15–20%),
коллоидли графит (10–15%) ва 30% махсус эмульсия (минерал мой И–20А 
(олеин кислотаси, триэтаноламин).
Қийин деформацияланадиган оловбардош пўлат ва қотишмалар
нинг 
штамплаш жараѐнини лойиҳалаш, қўйим ва жоизликларни белгилаш қатор 
хусусиятларга эга. Хомаки таркибида ҳар хил ўлчамли доналарни йўқотиш 
учун штамплаш жараѐнини деформациялаш даражасининг критик чегараси 
(5–15%)дан ошиб ўтказилади. Штамплаш температураси бунда 
рекристалланиш темперасидан юқори бўлиб, деформациялаш даражаси бир 
қиздиришда 
15–20 
% 
дан 
кам 
бўлмаслиги 
керак. 
Қийин 
деформацияланадиган оловбардош қотишмаларнинг оптимал структурасини 
ҳосил қилиб дарз кетмаслигини таъминлаш учун штамплар ҳам оловбардош 
материаллардан тайѐрланиш керак, улар 600–800
0
С гача қиздирилиб, 
штамплашни гидравлик прессларда амалга ошириш тавсия этилади.
Рангли металл ва қотишмалар
ни штамплаши ҳам бир қатор 
хусусиятларга эга.
Алюминий қотишмалари
болғалаб, гидравлик ва винтли прессларда 
пресслаб штампланади, нисбатан кам ҳолатларда кривошип қиздириб 
штамплаш пресслари ишлатилади. Алюминий қотишмаларининг 
деформациялаш даржаси 65–75% гача етса, энг юқори механик хоссаларга ва 
энг кам анизоропияга эришилади. Критик деформациялаш даражаси 12–15% 
бўлган қотишмалар 15–20% ва ундан юқори даржада деформацияланади. 
Мураккб хомакиларни штамплаш жараѐни бир нечта босқичда амалга 

---

51 
оширилади. Пластиклиги паст қотишмалар учун ѐпиқ штамплар 
қўлланилади. Мўрт алюминий қотишмаларнини (алюминий – бериллий, 
пиширилган алюминий кукунли қотишмаларни) штамплаш учун пластик 
қобиқлардан фойдаланилади.