Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

 
Эзиб чиқариш штампларда 
жараѐн 
кечганда металл штампнинг қўзғалмас ва 
қўзғалувчан қисмлар орасига эзилиб 
чиқарилади (3.12 расм). Бунда тирқиш 
асосий 
шакллантирувчи 
элемент 
ҳисобланади, 
ундан 
деформацияланаѐтган 
металл 
“оқиб” 
ўтади, деформация ҳолати ва юкланиш 
схемаси бўйича бу жараѐн пресслашга 
ўхшайди. 
Бу 
усулда 
тайѐрланган 
поковкаларнинг сирти юқори сифатли, 
микроструктураси зич ва ўлчамлар 
аниқлиги 
12 
квалитетга 
етади. 
Жараѐннинг камчилиги – жуда юқори деформация кучи, катта энергия сарфи 
ва штамп қурилмаларнинг кам муддат ишлаши. 
Эзиб штамплаш йўли билан двигател клапанлари, қопқоқли стерженлар, 
ичи бўш стакан шаклидаги деталлар ва ҳ.з. тайѐрланади. 
3.7.
 
МАШИНАЛАР ЁРДАМИДА БОЛҒАЛАШ 
 
3.7.1
 
Умумий маълумотлар 
Болға ва прессларда, яъни машиналар ѐрдамида штамплаш жараѐни 
оддий ва мураккаб шаклли буюмларни олиш учун қўлланилади. 
Поковканинг массаси 0,5кг-200...300т гача бўлиши мумкин. Поковкалар учун 
хомаки сифатида прокат ва қуймалар ишлатилади. Қуймаларни болғалашда
сифатли маҳсулот олиш учун металл маълум миқдорда деформацияланиш 
керак. Деформация даражаси болғалаш коэффитциенти, яъни болғалашдан 

---

53 
олдинги ва кейинги кўндаланг кесимларнинг нисбати билан баҳоланади. 
Конструкцион пўлатлар учун бу коэффициент 2,5 – 4 оралиқда, кўп 
легирланган пўлатлар учун 10 – 12 оралиқда бўлади. 
Болғалаш жараѐнини элементар (оддий) оперцияларга ажратиш мумкин: 
чўктириш, чўзиш, уриб тешиш, кесиш, эгиш ва бураш. 
Болғалашда металлни ѐн томонларга оқиши деярли чегараланмаган, 
шунинг учун ҳам бу жараѐн эркин болғалаш деб номланади. Эркин 
болғалашда металл сарфи ва жараѐн давомийлиги штамплашга нисбатан 
кўпроқ бўлади. Лекин болғалаш учун ишлатиладиган асбоблар универсал 
бўлиб, уларни тайѐрлашга кетган харажатлар болғаланган хомакилар сонига 
бўлинганда кам чиқади. Болғалаш соҳалари – кичик сериялаб ишлаб 
чиқариш ва универсал буюмлар, масалан, массаси 250т гача гидрогенератор, 
турбини валлари каби поковкалар.