Ўзбекистон республикаси олий ва махсус таълим вазирлиги

3.7.2. Чўктириш 
 
Чўктириш
 – 
хомакининг кўндаланг кесим ўлчамларини катталаштириш 
мақсадида баландлигини болўа зарби билан уриб кичрайтириш (3.13. расм). 
Хомакининг 
дастлабки 
баландлигини диаметрига нисбати (h
0
/d
0
) 
2,5 – 3,0 дан катта бўлса, бундай 
хомакини чўктириб бўлмайди (хомаки 
эгилиб кетади). Чўктиришда деформация 
даражаси қуйидагича аниқланади: 
0
0
0
h
h
h
h
h





, 
Бу ерда h
0
– хомакининг 
чўктиришдан олдинги баландлиги;
h – хомакининг чўктиргандан кейинги баландлиги. 
Доира шаклдаги хомакининг баландлиги бўйича ўрта диаметри ҳажми 
ўзгармаслик шартига кўра қуйидаги формуладан аниқланади: 
h
h
d
d
0
0
c

, 
бу ерда d
0
– хомакининг чўктиришдан олдинги диаметри. 
Ён томонларнинг қавариқлиги h
0 
/ 
h нисбатига, деформация даражасига 
ва хомакини болғалаш асабоб сиртларига ишқаланишига боғлиқ. Мойлаш 
(смазка) 
бўлмаганда 
ишқаланиш 
кучлари 
силжишни 
шунчалик 
секинлаштиради, хатто
хомакининг ѐн томонидаги металл хомаки четига 
чиқиб кетади.
Цилиндрик хомакиларни чўктириш учун ўрта босими қуйидагича 
аниқланади: 








f
h
d
3
1
1
p
s
c
, 

---

54 
бу ерда f – хомаки ва болғалаш асбоби орасидаги ишқаланиш 
коэффициенти. 
Баландлиги “Н”, эни “В”, узунлиги “L”, ўлчамли (L>>B) паралелипипед 
шаклидаги хомакиларни чўктириш учун ўрта босим қуйидагича аниқланади: 








f
H
B
4
1
1
p
s
c
. 
Калта тўртбурчакли хомакилар учун (L≈B) ўрта босим қуйидагича 
аниқланади: 











 




f
B
3
1
L
HL
B
4
1
1
p
s
c
. 
Чўктиришни бир неча тури мавжуд: 

ясси текислик (ўрғич) лар орасида чўктириш (3.13 расм) тешишдан 
олдин диск, цилиндр каби хомакиларни тайѐрлашда қўлланилади; 

қуйруқ ѐрдамида чўктириш (3.14 а расм) йирик қуймаларни чўзишдан 
олдин болғалаш учун қўлланилади. Қуйруқ қуйманинг сифати паст қисмидан
болғалаб “чўзиш” йўли билан ҳосил қилинади ва хомакини ушлаб ағдариш 
учун ишлатилади. Четларнинг қавариқлиги ясси четларни олиш учун имкон 
яратади; 

хомаки тагига халқаларни қўйиб болғалашда олдин қуйруқлар чўзиб 
олинади. Бу усул шестерня, фланец, диск каби деталларни ишлаб чиқариш 
учун қўлланилади.