Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

Ҳаракат кўникма ва малакаларини ўзлаштиришга 
йўналтирилган усуллар.
Амалий усуллар спортчиларнинг ўз фаол 
ҳаракатларига асосанган. Улар шартли равишда 2 гуруҳга бўли-нади: 
қатъий ва қисман чегараланган машқлар усули. Улар ҳаракат 
фаолиятини ҳаракатлар шакли, юклама ҳажми, унинг ошиб бориши 
ва дам олиш билан навбатлаш ва б. ни қатъий чегаралаган ҳолда кўп 
маротаба такрорлашга асосланади, бунинг натижасида алоҳида 
ҳаракатларни танлаб ўзлаштириш, зарур ҳаракат фаолиятларини 
изчил равишда шакллантириш имконияти пайдо бўлади. Машғу-
лотнинг асосий умумий заҳирасини қатъий чегараланган машқ 
усуллари тизими ташкил этади (Л.П. Матвеев, 1991). Ҳаракат фао-
лиятларини ўргатишда булар яхлит ва тақсимланган усуллардир. 
Қисмларга бўлиб ёки тақсимлаб ўргатиш усули
ҳаракат 
фаолиятининг алоҳида қисмларини дастлаб ўргатиб, кейин зарур 
яхлит ҳаракатни тиклашни кўзда тутади. Мазкур усул кўп сонли 
элементлардан ташкил топган мураккаб мувофиқлашли ҳаракат 
фаолиятига ўргатишда қўлланилади. Ҳаракат фаолиятларини тақ-

---

15 
симлаб ўргатиш усули асосида ўргатишда айрим қоидаларга риоя 
қилиш лозим: 
♦ тақсимлаш мазкур фаолиятнинг тузилишини тубдан ўзгар-
тириб юбормаслиги керак; 
♦ тақсимлашда ўрганилаётган фаолият тузилишининг хусу-
сиятларини, шунингдек, шуғулланувчиларнинг ҳаракат тажри-
басини эътиборга олиш зарур; 
♦ тақсимлашда ўрганилаётган машқнинг барча босқичлари 
қамраб олиниши лозим. 
Тўла ўргатиш ёки яхлит ўргатиш усули
ҳаракат фаолиятини 
ўргатишнинг якуний вазифаси қандай кўринишда бўлса, шундай 
ўрганишни назарда тутади. Бу усулдан кўпинча оддийроқ, усулий 
жиҳатдан қисмларга бўлиб ўргатиш мақсадга мувофиқ бўлмаган 
машқларни ва айрим содда ҳаракатларни ўзлаштиришда фойда-
ланилади. Яхлит ўргатиш усули мақсад қилиб қўйилган машққа 
тузилиш жиҳатдан қардош бўлган, аммо ўзлаштирилиши осонроқ 
махсус, тайёрловчи ва етиштирувчи машқларни қўллашни кўзда 
тутади. 
Қисман чегараланган машқ усуллари
шуғулланувчиларнинг ўз 
олдига қўйган вазифаларни ечиш учун фаолиятни нисбатан эркин 
танлаши имкониятини беради.