Ўзбекистон республикаси маданият ва спорт ишлари вазирлиги

 
 
 
 
1.4. Спорт машғулотининг тамойиллари 
Педагогик адабиётларда «тамойил» сўзи умумий маънода 
«асос», «дастлабки ҳолат», «талаб» маъносида учратилади. Спорт 
машғулоти тамойили қонуниятларнинг инъикоси бўлиб, тренер 
машғулот ёки спорт беллашувини ташкил этиш ҳамда ўтказиш 
чоғида уларга риоя қилиши ва асосланиши зарур. Булар бошқа-
рилувчи амалиёт сифатида фойдаланиладиган билимлардир. 
Спорт машғулотлари назариясида ҳар хил таъсир соҳалари, у 
ёки бу даражадаги юқори мавҳумликка эга бўлган, спортчилар 
тайёрлашнинг умумий ёки хусусий қонуниятларини акс эттирувчи, 
яъни ўзаро поғонали (иерархик) муносабатларда бўлган турли-туман 
тамойиллардан фойдаланилади. Шундай умумпедагогик тамойиллар 
борки, улар ҳар қандай таълим-тарбия фаолияти, жумладан, 
педагогик ташкил этилган жараён сифатидаги спорт машғулотлари 
учун ҳам тўғри ҳисобланади. Бу ерда гап фақат дидактик тамойиллар 
(онглилик ва фаоллик, кўргазмалилик, тизимлилик ва ҳ.к.) эмас, 
тарбиявий тамойиллар (шахснинг ҳар томонлама ривожланиши, 
илмийлик, тарбиянинг ҳаёт билан боғлиқлиги ва ҳ.к.) устида кетяпти. 
Бироқ тренерлик фаолиятида риоя қилиш керак бўлган бутун 
тамойиллар тизими шугина эмас. Бу ерда жисмоний қобилиятлар-
педагогик таъсиротнинг мунтазамлиги, педагогик таъсиротлар 
самарасини ўстириб боришда кўниктирувчи – адекват чеклилик 
ҳамда ўсиб бориш ва бошқалар жиддий аҳамиятга эга. 
Бунда шуни ҳисобга олиш керакки, мазкур тамойилларнинг 
барчаси спорт машғулотларига нисбатан махсус ҳисобланмайди. 
Модомики, спортда машқ жараёнининг нафақат умумий, балки ўзига 
хос қонуниятлари ҳам объектив мавжуд экан, машғулот-ларнинг 
махсус тамойиллари тизими ишлаб чиқиш зарурияти туғилади. Улар 
машғулот таъсири ва унинг самараси орасидаги, спорт машғулоти 
мазмунининг таркибий қисмлари орасидаги, машқ жараёнининг 

---

20 
босқичлари билан спортчининг машқланганлик даражаси ортиб 
бориши орасидаги ички жиҳатдан зарур жиддий алоқаларни 
белгилайди (Л.П.Матвеев). Бу тамойилларга чуқур ихтисослашув ва 
юқори натижаларга йўналтирилганлик бирлиги, спортчининг 
умумий ва махсус тайёргарлиги бирлиги, машғулот жараёнининг 
узлуксизлиги, юкламани ошириб боришнинг тадрижийлиги ва юқори 
юкламаларга йўналиш бирлиги, юкламалар ўзгаришининг тўлқин-
симон ва вариантлилиги, машғулот жараёнининг цикллилиги киради.