‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

20-rasm.
Oshlovchi totim (Сумах дубильный) -
Rhus coriaria L.
Totim bargi xalq tabobatida o ‘t pufagi va boshqa kasalliklami 
davolashda qo'llaniladi. Yanchilgan mevasidan odamlar «nordon 
ichimlik-sirka» tayyorlashadi. Uni odatda m e’da kasalliklarida, sin- 
ga va shishlami davolashda hamda isitma pasaytiruvchi va qustiruvi 
dori sifatida ishlatiladi. Barglari damlamasi antivirus, baktcritsid

---

xususiyatlarga ega, shu sababli u bilan yara-chaqalar yuviladi, nas- 
toykasi ich ketishi, bod, podagra va falajni davolashda qo‘llaniladi.
Uzum (Виноград культурный) -
Vitis vinifera L.
Uzum, tok uzumdoshlar -
Vitaceae
oilasiga mansub bo‘lib, 
b o ‘yi 30 m ga etadigan jingalaklari yordamida daraxtlarga osilib 
o ‘suvchi daraxtsimon ko‘p yillik liana. Shoxlari qo‘ng ‘ir-qizil, 
qo‘ng‘ir-sariq, yoki yashil rangli. Barglari yumaloq yoki buyrak- 
simon, asos qismi o ‘yilgan, o ‘tkir yoki tumtoq uchli, 3-5 boMakli, 
tishsimon qirrali bo ‘lib, uzun bandi yordamida poyasi bilan shoxla- 
rining bo‘g‘inlarida kctma-ket o ‘mashgan. Mayda, k o ‘rimsiz gullari 
ro'vak gul to ‘plamiga joylashgan. Mevasi - mazasi, rangi va katta- 
kichikligi turlicha boMgan u ru g ii sershira h o ‘l meva. Uzum may- 
iyun oylarida gullaydi, mevasi iyul-oktabrda pishadi.
21-rasm.
Uzum (Виноград культурный)- 
Vitis vinifera L.

---

Uzum y o w o y i holda Toshkcnt (Oxangaron daryosi vodiysida) 
va Surxondaryo (To‘palang daryo xavzasida) viloyallarida, Ji/.zax 
viloyatining Nurota tog‘larida uchraydi. Umuinan lokning xalq 
seleksiyasi tomonidan ming yillar davomida yaratilgan ko'plah 
madaniy navlari aholi tomonidan keng miqyosda o'sliriladi.
Xalq tabobatida uzum mevasi va bargi ishlatiladi. Mevasi to'liq 
pishganda uziladi va quritmasdan yoki quritib (mayizi) qo‘llaniladi 
IJargini bahorda (barg yozilganda) yoki mevasi pishganda yig'ib 
olinib, soya yerda quritiladi yoki quritmasdan ishlatiladi.
Uzum mevasi - uzum tarkibida 20% gacha qand, 2,5% organik 
(olma, vino, oksalat va salitsilat) kislotalar, vitamin V va S, flavo- 
noidlar (kversetin va boshqalar), enin birikmasi, bo'yoq, 3,4% os­
hlovchi (meva p o ‘stida) moddalar, urug‘ida - 20% gacha yog1, 8% 
gacha oshlovchi moddalar, vanilin, bargida esa 2% qandlar, kverse­
tin, inozit, xolin, betulin, organik (vino, olma, protokatex va boshqa) 
kislotalar, karotin, S, V va К vitaminlari, nikotin va foli kislotalari, 
katexinlar, oshlovchi va boshqa biologik faol moddalar bor. Uzumni 
Abu, Ali ibn Sino buyrak, qovuq, ichak kasalliklarida og'riq qoldiru- 
vchi, barg va jingalagini bosh, ko‘z (ko‘z shishganda), quloq va 
m e’da kasalliklarini davolash uchun qo‘llagan. Quritilmagan barg 
shirasi bilan dizentcriya, poya va shoxlarining kuli bilan tcri kasal­
liklarini davolagan [30J.
Xalq tabobatida uzum turli (buyrak, qovuq, jigar, yurak, m e’da- 
ichak kasalliklari, bavosil, podagra vaboshqa) kasalliklami davolash­
da, siydik va o 't haydovchi, qon oqishini to ‘xtatuvchi, ishtaha ochuv- 
chi va quvvatga kirgizuvchi mahsulot sifatida qo‘llaniladi.
Tok bargi damlamasi yoki qaynatmasi bilan tomoq og‘riganda 
tomoq chayiladi hamda teri kasalliklarida uning zararlangan yerlari 
yuviladi. Quritilgan barg kukuni qon to'xtatuvchi dori sifatida 2-4 g 
dan ichiladi. Uzum ilmiy tabobatda ham keng ishlatiladi. Masalan, 
m e’da-ichak kasalliklarida (spastik va atonik kabziyat hollarida, 
funksional nevroz tufayli m e’daning kislotaliligi oshib ketganda), 
modda almashinuvi buzilganda, kamqonlik nefrit, surunkali bronxit 
va boshqa kasalliklarda mevasi iste’mol qilishga beriladi.
Bundan tashqari, uzum o ‘pka sili hamda asab kasalliklari tufayli 
odam darmonsizlanganida va ozib ketganida organizmga quvvat
83

---

beruvchi, ishtaha ochuvchi dori sifatida tavsiya etiladi. Tok bargidan 
jigar kasalligida ishlatiladigan vitaxol prcparati olingan va u tibbi­
yotda xolosas o'm ida ishlatishga tavsiya etiladi. Tokning mevasi va 
yosh barglari oziq-ovqat maqsadlarida keng ishlatiladi.