Ўзбекистон республикаси ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги



Download 0,77 Mb.
bet44/83
Sana21.06.2022
Hajmi0,77 Mb.
#689550
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   83
Bog'liq
r4sxim

Назорат саволлари



    1. Лойићалаштиришнинг аћамияти нимада?

    2. Ќурилишнинг иќтисодий самарадорлиги нимада?

    3. Мећнат унумдорлиги деганда нимани тушунасиз?

    4. Лойићалаштиришниг асосий принциплари нимадан иборат?

    5. Лойићалаштиришнинг меъёрлари тизими ћаќида гапириб беринг?

    6. Лойића ечимлари самарадорлигини аниќлаш усуллари?

    7. Лойићалаштиришнинг ќурилиш кўрсаткичларига нималар киради?

    8. Лойићалаштиришнинг эксплуатация кўрсаткичларига нималар киради?

    9. Техник иќтисодий кўрсаткичлар неча ќисмдан иборат?

    10. Нисбий самарадорлик ќандай аниќланади?

    11. Сув хўжалиги объектларини лойићалаштириш неча стадияда амалга оширилади?

    12. Бир стадиялик ва икки стадиялик йиѓма сметалик лойићалар бир-биридан нима билан фарќланади?

    13. Лойића ќандай ќисмлардан иборат?

    14. Смета ћужжатларини таркиби ќандай бўлади?

    15. Локал смета нима ва нима учун ишлатилади?


    16. 152
      Ќурилиш товар маћсулоти деганда нимани тушунасиз?

10-МАВЗУ: CУВ ХЎЖАЛИГИ КОРХОНАЛАРИДА БОЗОР ТИЗИМИ МУНОСАБАТЛАРИНИ ЌЎЛЛАШ

10.1. Бозор тизимининг асосий принциплари ва унинг тежамкорлик режимини амалга оширишдаги роли


Давлат ва нодавлат корхоналари ва ташкилотлари ўзларига юклатилган функцияларни бажариш чиќимларига кўра смета бюджети ћамда хўжалик ћисоби корхоналари ва ташкилотларига бўлинади. Сметанинг бюджетли муассасалари, ташкилотлар ва корхоналарда барча сарфлар тасдиќланган сметалар бўйича бюджет маблаѓлари ћисобига ќопланади. Хўжалик ћисоби корхоналари эса ўз сарфларини хўжалик фаолияти натижасида олинган пул маблаѓлари ћисобига ќоплайдилар.


Барча корхоналар ўз иќтисодий моћиятига кўра хўжалик ћисоби корхоналари ћисобланади. Ћозирги ваќтда ќарийиб барча давлат корхоналари хўжалик ћисобига ўтказилган. Сув хўжалигида ќурилиш ва лойића ташкилотлари хўжалик даромади ћисобига яшайди. Лекин сув хўжалиги эксплуатацион ташкилотларининг асосий ќисми (сув хўжалиги таъмирлашининг эксплуатацион ва ишлаб чиќариш ташкилотлари, сув чиќариш ва зах ќочириш тизимлари ва сув омборлари ва каналлари бошќармалари) ћозирча бозор муносабатларига ўтказилмаган ћамда бюджет маблаѓларидан фойдаланмоќдалар. Айни ваќтда ички хўжалик мелиорация тизимлари (СФУлар) бозор тизими шароитида ишламоќда.
Бозор тизимига ўтган корхоналар хўжалигини режали юритиш усули бўлиб, хўжалик фаолиятининг сарфлари ва натижалари пул шаклида ўзаро ўлчашга асосланади. У давлат билан корхоналар ўртасида, айрим корхоналар ўртасида, корхоналар жамоаси айрим ходимлар ўртасида таркиб топадиган муайян иќтисодий муносабатлар билан ифодаланилади. Шундай ќилиб, бозор тизими, хўжалик алоќалари ва ўзаро муносабатларнинг катта тизимини ќамраб олади.
Иќтисодий раѓбатлантиришнинг янги шароитларида иќтисодий ривожлантиришнинг ишлаб чиќариш самарадорлигини оширишга ќаратилган энг мућим инструменти бўлган бозор муносабатларига катта аћамият берилмоќда.
Товар пул муносабатлари шароитидаги иќтисодий категория бўлган бозор муносабатлари ќиймат ќонунига мувофиќ равишда амал ќилади, ишлаб чиќариш жараёнида мећнат унумдорлиги ошишига ва моддий пул маблаѓлари тежалишига ёрдам беради. Унинг ёрдамида натижалар олишига энг кам сарфлар билан эришилади, у маћсулотни арзон ва яхши, сифатли ќилиб ишлаб чиќаришга ундайди, ишлаб чиќариш ресурсларини ћисоблаш ћамда тежашга ўргатади.
Ћозирги ваќтда бозор муносабатларининг жамоа, оила ва нићоят ижара пудрати сингари турлари кенг тарќалган.
Бозор муносабатлари асосларида ишлаётган корхона ва ташкилотлар иќтисодий ишнинг усул ћамда принциплари «Ишлаб чиќариш корхонаси тўѓрисида низом» да ўз ифодасини топган. Ўз харажатларини ўзи ќоплаш, хўжалик кооператив мустаќиллик, моддий манфаатдорлик ва ишлаб чиќариш жамоаларини иш натижалари учун жавобгарлиги корхона молия хўжалик фаолиятини пул билан назорат ќилиш бозор муносабатларининг асосий принципларидир.
Сарфлар ўрнини ќоплаш ћар бир корхона ўз харажатларини реализация ќилинган маћсулот учун олинган пул тушумлар ћисобига ќоплаш ва фойда олишини англатади. Ћозирги ваќтда фойда ва рентабеллик ишлаб чиќариш самарадорлигининг асосий кўрсаткичлари сифатида ќаралмоќда. Фойда нима ћисобига ва ќандай шароитда кучайиб боришига жамият бефарќ ќараолмайди. Бозор иќтисоди фойда маћсулот таннархининг камайиши ва мећнат унумдорлиги ошиши асосида кучайишидан манфаатдордир.
Ишлаб чиќариш рентабеллиги даражасига тежамкорлик режимига риоя ќилишгина эмас, балки маћсулотнинг иќтисодий жићатдан асосланган нархлари ћам таъсир ўтказади. Бозор иќтисодиёти аввало, нархлар тизимини такомиллаштиришни кўзда тутади. Бозор нархлари ишлаб чиќаришнинг ижтимоий зарур чиќимларига мувофиќ келади ва корхоналарнинг рентабеллигини таъминлайди.
Бозор иќтисодиёти шароитида ишлаб чиќишда ћисобланган фойда ва фондлар ћаќи сингари иќтисодий категориялар биринчи марта жорий этилади.
Бозор муносабатларига ўтган корхоналарда балансли ва ћисобланган фойда ћисоблаб чиќилади. Балансли фойда мазкур корхоналар балансидаги барча ишлаб чиќаришлар фойдаси суммаларидан таркиб топади. Ћисобланган фойда (Пр) балансли фойда (Пб) билан ишлаб чиќариш фондлари (Пф) ћаќи, банк кредитларидан фойдаланиш (Пб.к) ва ресурслардан фойдаланиш (Пр) ћаќи ўртасидаги фарќ сифати аниќланади:

Пр Пб-(Пф Пб.к Пр).


Ћисобланган фойда жорий ќилиниши муносабати билан корхонанинг умумий ва ћисобланган рентабеллигини фарќлаш лозим бўлади.


Ишлаб чиќариш фондлари ћаќи асосий ишлаб чиќариш фондлари меъёрланадиган оборот маблаѓларига нисбатан фоизларда ћисоблаб чиќилади. Сув хўжалиги ќурилиш ташкилотларида фондлар ћаќи меъёри 2-6% даражасида белгиланади.
Иќтисодий восита бўлган ишлаб чиќариш фондлари ћаќи икки йўналишда амал ќилади. Иш ћаќи жорий этиш муносабати балан ишлаб чиќариш асосий воситалардан фойдаланиш самарадорлиги ошади. Иккинчидан, корхоналар фойдадан давлат бюджетига топширадиган фондлар ћаќи марказлашган соф даромадни тўлдиришга ќаратилгандир.
Банк кредитларидан фойдаланиш ћаќи корхоналарни ўз маблаѓларидан фойдаланишни яхшилашга ва энг кам зарур кредитлар олишга раѓбатлантиради. Ер, сув ва мећнат ресурсларидан фойдаланиш ћаќининг меъёрлари ћозирги ваќтда ишлаб чиќилмоќда. Бозор тизими корхоналари ва ташкилотлари муайян хўжалик кооператив мустаќиликка эга бўлиб, алоћида хўжалик бирликлари сифатида намоён бўлмоќдалар. Улар зарур маблаѓлар билан таъминланадилар, мустаќил баланс ва бухгалтерия ћисобининг тугалланган тизимига эгадирлар, бошќа ћисоб-китоб раќами очадилар, банк кредитлари олиш, юридик шахс бўлиш ћуќуќига эгадирлар.
Иќтисоднинг тубдан ќайта ќурилиши хўжалик ћисоби корхоналари ва ташкилотларнинг кооператив мустаќиллигини янада оширади. Мустаќилликнинг ошиши, аввало юќори орган тасдиќлайдиган режали кўрсатгичлар сони камайганлиги ва энг оз холга келтирилганлигида ифодаланади.
Директив кўрсаткичлар орасида ишлаб чиќариш фаолиятининг пировард натижаларини ва самарадорлигини акс эттирувчи кўрсаткичлари ќолмоќда. Корхоналарда ќуйидаги кўрсаткичлар аниќланади, ишлаб чиќариш бўйича-ялпи, меъёрий, соф ва товар маћсулот ишлаб чиќариш ћажми; мећнат бўйича-фойда, бюджет маблаѓлари, умумий фойда ва мећнат унумдорлигининг ошиши; капитал ќўйилмалар бўйича-марказлашган капитал ќўйилмалар ћисобига асосий фондларни ишга тушириш; ишлаб чиќаришни такомиллаштириш бўйича янги ишлаб чиќаришни ва янги техникани ўзлаштириш; моддий техника таъминоти бўйича-юќори ташкилотлар таќсимлайдиган техника, ќурилиш материаллари ва бошќа воситаларни етказиб беришлар ћажми.
Йиллик режа, бошќа кўрсаткичларни корхонанинг ўзи ишлаб чиќади. Корхоналар ва ходимларни ишлаб чиќаришни ривожлантириш ва унинг пировард натижаларидан моддий манфаатдорлиги бозор муносабатларини ривожлантириш ћамда мустаћкамлаш учун катта аћамиятга эгадир. Бозор муносабатларида шахсий манфаатлар корхона манфаатлари билан энг тўла уйѓунлашади. Ишлаб чиќаришни ривожлантиришдан шахсий ва жамоат манфаатларининг бир-бирига мувофиќ келиши тежамкорлик режими ћамда маћсулот таннархини камайтиришга риоя ќилиш кузатилмоќда.
Бозор тизими корхоналар ва ташкилотларида ќуйидаги жамоат ва шахсий, моддий раѓбатлантириш махсус фондлари яратилмоќда: моддий раѓбатлантириш фонди; ижтимоий-маданий тадбирлар ва уй-жой ќурилиши фонди; ишлаб чиќаришни ривожлантириш фонди.
Иќтисодий ривожлантириш фондлари ћисобланган фойда ћисобига тузилмоќда. Фойдадан ажратмалар миќдори ћисобланган рентабелликка боѓлиќ бўлади.
Корхона ва ходимларнинг моддий манфаатдорлиги бу фондларга пул тушумлари миќдорининг хўжалик фаолияти натижаларига боѓлиќлигига асосланади. Иш яхшиланиши билан моддий раѓбатлантириш фойдаларига ажратиладиган фойда улуши кўпаяди.
Бунда моддий манфаатдорлик маънавий раѓбат билан биргаликда кўриб чиќилишини ћисобга олмоќ керак. Моддий ва маънавий раѓбатлар ўзаро бир-бирини мустаћкамлайди ћамда ягона маќсадга эришишга ќаратилган бўлади.
Бозор муносабатлари жорий ќилинганда корхоналар ва ташкилотларнинг давлат режасини бажаришдан ишлаб чиќариш ресурслари ва пул маблаѓларидан оќилона фойдаланиш моддий манфаатдорликни оширади. Хўжалик шартномалари, корхоналар ўртасидаги ўзаро муносабатларни тартибга солиб туради. Шартномалар бўйича бошќа корхоналар учун ишлар бажарилади, маћсулот сотиш ва моддий-техника таъминоти амалга оширилади. Бунда ишлаб чиќариш ва молия интизоми ћамда шартномали мажбуриятлар бажарилиши учун жавобгарлик ошади.
Хўжалик шартномалари бўйича мажбуриятларни, тўлов мажбуриятларини бажармаганлик учун корхона жарималар, пениялар ва неустойкалар тўлайдилар. Бу эса молиявий аћвол ёмонлашишига, маћсулот таннархи ошишига, рентабеллик пасайишига шунингдек, иќтисодий раѓбатлантириш фондлари ќисќаришига олиб келади.
Бозор муносабатлари шароитида корхоналар, хўжалик ва молиявий фаолиятининг молия-кредит органлари томонидан пул билан назорат ќилиниши анча тўла намоён бўлади. Пул билан назорат ќилиш иш натижалари, пул кўрсаткичларига кўра аниќланишини ва корхоналар фаолиятига ћамда уларнинг ишлаб чиќариш жамоаларига иќтисодий таъсир ўтказиш амалга оширилишини билдиради.
Барча асосий принципларни биргаликда амалга ошириш хўжалик самарадорлигини оширишининг зарур шартидир. Бу принциплар барча ижтимоий корхоналарга хос бўлиб, сув хўжалиги тармоѓида бозор тизимини жорий ќилиш ва такомиллаштиришда ћисобга олиниши зарур бўлган хусусиятларга эгадир.

10.2. Сув хўжалиги таъмирлаш-ќурилиш ташкилотларида


бозор муносабатларини ќўлланиши

Ќурилишдаги бозор принциплари пудрат усулида тўла номоён бўлади. Сув хўжалиги таъмирлаш ќурилиш ташкилотлари барча ишларни ўзлари буюртмачи билан тузган шартномалар асосида олиб боридилар.


Ќишлоќ ва сув хўжалиги вазирлиги ишлаб чиќќан ќурилиш ишлаб чиќариши режалаштириш ва иќтисодий раѓбатлантиришни янги тизимига ўтказишга тайёрлаш бўйича ваќтинчалик кўрсатмаларга кўра тўла бозор муносабатларига ўтказилган.
Ишлаб чиќариш ќувватлари ва объектларни ишга туширишга, объектлар ќиймати ва буюртмачиларга топширилиши керак бўлган ишлар босќичлари, мећнат унумдорлиги, фойда, сув хўжалиги ќурилиш ташкилотларининг асосий кўрсаткичларидир.
Режали жамѓармалар ва ќурилиш, монтаж ишлари смета ќийматини камайтиришдан олинган фойда, таъмирлаш ќурилиш ташкилотлари фойдаси ћосил бўлишининг асосий манбаи ћисобланади. Режали жамѓармалар ќурилиш маћсулоти нархида-смета ќийматидадир, таннарх камайтиришдан олинган фойда эса ќурилиш ташкилоти фаолиятининг натижаси ћисобланади.

Download 0,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish