Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я фалсафа ва политология кафедраси

Миллий ғоя – инсон ва жамият ҳаётига маъно-мазмун бахш этувчи, уни эзгу мақсад сари етакловчи илмий билимлар мажмуи. Асрлар мобайнида бундай буюк, ўлмас ғоялар халқларга куч-қувват ва илҳом бағишлаб, уларни ўз эрки учун курашга сафарбар этиб келган.
«Миллий ғоя ўз-ўзидан пайдо бўлмайди. Ҳар бир даврнинг, ҳар бир халқнинг ўз етакчи ғояларига эга бўлиши табиий ҳолдир. Шу нуқтаи назардан миллий ғоя миллат камолотининг, маънавий-маърифий истиқбол сари интилишининг руҳий, ахлоқий асоси, бош мақсади, тактик йўли ва стратегиясидир. Масалан, Япония миллий ғояси фуқаро меҳнатсеварлиги, интизомлилик, жамоавийлик характе­рини ривожлантириш, таълим-тарбияни энг устувор вазифа деб билиш, «Бор имкониятларингни ишга сол!» ғоясига амал қилиш, «Ахлоқ тарбияси», «давлат учун мақбул ахлоқий сифатларни тарбия­лашга қаратилган фаолият», «фуқаролик ахлоқи асосларини тарбия­лаш»га йўналтирилган.
Ўзбекистон халқининг бош ғояси Озод ва Обод Ватан – эркин ва фаровон ҳаёт, стратегик мақсади – кенг ижтимоий йўналтирилган, барқарор бозор иқтисодиётига асосланган, ҳуқуқий демократик давлат ва адолатли фуқаролик жамияти барпо этишдир. Асосий ғоялар Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги, ижтимоий ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик, диний бағрикенглик ва комил инсон тарбиясидир.
У ёки бу соҳадаги билимларнинг ўзгариши ғояларнинг ҳам ўзгаришига сабаб бўлади. Шу боис ўзгармас ғоянинг ўзи йўқ. Ғояларни мутлақлаштириш уларнинг онтологиясини билмасликдан келиб чиқади.
Ғоялар гносеологияси. Ғоялар маълум бир мақсад асосида вужудга келади. Ғоянинг ажралмас хусусияти – мақсад. Маълум бир мақсад ҳақидаги илмий билимлар тизими ғоядир. Шунга кўра, жамият мақсадсиз ва уни илмий асословчи ғоясиз яшай олмайди. Буюк мақсадларни ифодаловчи ғоялар жамиятнинг тараққий этишига олиб келади. Бусиз жамият ўз йўлини йўқотади, таназзулга юз тутади.
Ижтимоий тараққиёт жараёнларида ғоявий бўшлиқларнинг юзага келиши ҳолатлари ҳам учраб туради. Унинг юзага келиши чуқур ижтимоий-сиёсий, иқтисодий, маънавий-маърифий, ахлоқий инқироз ва жараёнлар билан боғлиқ. Ғоявий бўшлиқ (вакуум) – кишилик жамияти гуруҳ ва қатламларининг онгида содир бўладиган ғоясиз­ликдир. Амалдаги мавжуд ғоялар, фикр ва қарашлар замон зиддият­ларига, қарама-қаршиликларига учраганда ва барбод бўлганда унинг ўрнига замона талабларига тўла-тўкис жавоб берадиган ғоя ва мафку­ралар шаклланиб улгурмаган ҳолатларда ғоявий ва мафкуравий бўшлиқлар ҳосил бўлади.
Ғоявий бўшлиқ ҳосил бўлишининг сабабларидан бири жамиятда сиёсий, маънавий-маърифий, ахлоқий тарбиянинг етарли эмаслиги, мафкуравий жараёнларнинг ўз ҳолига ташлаб қўйилганлигидадир. Ғоявий бўшлиқ ҳосил бўлган жойда, албатта, халқ манфаат ва қизи­қишларига бегона бўлган турли хил ғаразли мафкуралар ўз таъсирини ўтказа бошлайди.
Жамиятда мафкуравий жиҳатдан етарли билим, малака, кўник­маларга эга бўлмаган инсонлар ғоявий саводсизликка учрайди.
Ғоялар аксиологияси. Ғоялар табиатан маълум бир ижтимоий гуруҳларга хизмат қилади. Ғояларни кимга хизмат қилишига қараб баҳолаш мумкин. Айрим ғоялар тор доирадаги гуруҳларга, яъни уларни (пролетариат, буржуазия, миллий ва жинсий кўринишларни мутлақлаштириш) умуминсоний қадриятлардан устун қўювчи мақсадларга хизмат қилса, бошқа бир ғоялар умуминсоний қад­риятларни (инсон, унинг шаъни, қадр-қимматини улуғловчи ҳуқуқ ва эркин­ликларини) ифода этувчи манфаатларга, инсо­ниятга хизмат қилиши мумкин. Айтиш жоизки, умуминсониятга хизмат қилувчи, инсонни олий қадрият сифатида эъзозловчи, тинчлик, яратув­чанлик, бунёдкорликни тарғиб этувчи ғоялар абадиятга дахлдор ғоялардир.