Бозор иқтисодиёти–ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар(сотувчилар ва харидорлар) ўртасида пул орқали айирбошлаш жараёнида бўладиган муносабатлар йиғиндисидир.
Бозор –товар ишлаб чиқариш, айирбошлаш ва пул муомаласи қонун –қоидалари асосида ташкил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий тизимдир.
Бозор механизми –бозорга, айирбошлаш муносабатларига жалб қилинган иктисодий фаолиятнинг натижалари ва иқтисодий ресурслар, товар, пул ва унга тенглаштирилган молиявий активлардир.
Бозор объекти – бозор иқтисодиётининг фаолият қилишини тартибга солишни ва иқтисодий жараёнларни уйғунлаштиришни таъминлайдиган дастак ва воситалардир.
Бозор субъекти – айирбошлаш муносабатларига хизмат қилувчи муассасавий тузилмалардир.
Бозор инфратузилмаси– бозорнинг, айирбошлаш муносабатларининг қатнашчиларидир.
Таклиф эгри чизиғи – нарх билан сотишга чиқариладиган товарлар миқдори ўртасидаги бевосита ёки тўғридан–тўғри боғлиқликни ифодалайди.
Тақчил ишлаб чиқариш инқирози даврида мувозанат бузилиб, етишмовчилик натижасида танг аҳвол келиб чиқади.
Нарх ўзгариши билан сотишга чиқариладиган маҳсулот миқдори ҳам ўзгариши сабабли талаб каби таклифнинг ҳам бир қатор муқобил вариантлари мавжуд бўлади.
Нафлилик функцияси маълум миқдордаги товарларга бошқа бир миқдордаги таққослашни билдиради.
Бефарқлик эгри чизиғи эҳтиёжларни бир хил даражада қондирилишини таъминловчи истеъмол тўпламлари йиғиндисини намоён этади.
Талаб эгри чизиғи – нарх ва таклифнинг ҳажми ўртасидаги тўғридан –тўғри боғлиқликнинг графикдаги тасвиридир.
Таклиф эгри чизиғи –графикда нарх ва талабнинг ҳажми ўртасидаги тескари боғлиқликни кўрсатади.
Эркин бозор нархлари –бу талаб ва таклиф асосида вужудга келадиган бозор нархларидир.
Нарх диапазони қуйи, ўрта ва юқори нархларни ўз ичига олади.
Тармоқлараро рақобат – ишлаб чиқариш ва сотишнинг қулайроқ шароитига эга бўлиш, қўшимча фойда олиш учун бир тармоқ корхоналари ўртасида борувчи кураш.
Тармоқлар ичидаги рақобат –турли тармоқлар корхоналари ўртасида энг юқори фойда нормаси олиш учун олиб бориладиган кураш.
Монополия – тармоқдаги ягона ишлаб чиқарувчи ёки сотувчининг нарх ва ишлаб чиқариш ҳажмини белгилашдаги, ва бинобарин, фойда олишдаги яккаҳукмронлик ҳолати.
Соф монополия – монопол юқори нархларни ўрнатиш ҳамда монопол юқори фойда олиш мақсадида тармоқлар, бозорлар ва яхлит макроиқтисодиёт устидан ҳукмронликни амалга оширувчи йирик корхоналар (фирма, корпорациялар)нинг бирлашмалари.
Олигополия – тармоқдаги бир неча йирик ишлаб чиқарувчи ёки сотувчининг нарх ва ишлаб чиқариш ҳажмини белгилашдаги ҳукмронлик ҳолати.
Эркин нарх –талаб ва таклиф таъсирида шаклланадиган бозор нархи.
2-топшириқ Қуйидаги саволларга ўзингизнинг фикр-мулоҳазаларингизни билдиринг. Ишлаб чиқариш технологик усулларининг босқичлари бир-биридан нима билан фарқланади?
Мулкчиликнинг иқтисодий ва ҳуқуқий мазмунини ажратиб кўрсатинг.
Мулк субъектларининг кўп даражали бўлишига сабаб нима?
Рақобатнинг асосий вазифалари нималардан иборат? Бу вазифаларнинг бир-биридан фарқини ажратиб кўрсатинг.
Рақобатлашувнинг демпинг нархларни қўллаш усули қандай шароитларда амалга оширилади?
Монополия нима ва унинг вужудга келишининг иқтисодий асослари нималардан иборат?
Нарх сиёсати нима? Ўзбекистонда нарх сиёсати амалга оширилишининг қандай хусусиятлари мавжуд?
Бозор иқтисодиѐтига ўтиш нима учун мулкчиликнинг турли шаклларини тақозо қилади?
Эслатма: Талабалар томонидан тўлиқ бир бирини фикрини ифодалайдиган жавоблар қабул қилинмайди!