Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я фалсафа ва политология кафедраси

Диний ғоялар кишиларнинг илк ижтимоийлашувида муҳим рол ўйнаган. Кўп худолик (политеизим), якка худолик(монотеизм), зардуштийлик, кейинчалик христиан ва буддавийлик, ислом каби динлар инсонларнинг маънавий-ахлоқий ҳаётида чуқур из қолдирган ва ҳалигача ўз таъсирини ўтказиб келмоқда.
Диний ғоялар деб, ҳар бир диний таълимот ва оқимнинг асосини, диний иймон-эътиқодининг негизини ташкил этувчи ғояларга айтилади¹.
Энг қадимги динлардаги мавжуд ғояларда ҳар бир нарсанинг жонли эканлиги, жоннинг (руҳнинг) абадийлиги, бут ва санамларга эътиқод ёки табиатнинг мўъжизакор сирларига сиғиниш (олов, чақмоқ, қуёш, ой, тоғ ва ўрмонлар, сув, тупроқ, ҳайвонларга) ўз ифодасини топган.
Илмий ғоялар – фан тараққиётининг самараси, илмий кашфиёт­ларнинг натижаси сифатида пайдо бўладиган, турли фан соҳалари­нинг асосий тамойиллари, устувор қоидаларини ташкил қиладиган илмий фикрлар.
Фан тараққиёти узлуксиз ва чексиздир. Бу жараёнда амалиётда тасдиқланмаган, эскирган қарашлар янги илмий ғоялар билан ўрин алмашаверади.
Фалсафий ғоялар – ҳар бир фалсафий таълимотнинг асосини ташкил этадиган, олам ва одам тўғрисидаги энг умумий тушунча ва қарашлар. Улар бизни ўраб турган дунёни билиш жараёнида кишилик жамиятининг тараққиёти мобайнида тўпланган билимларни умум­лаш­тириш, инсон ҳаётининг маъно-мазмуни, унинг бахт-саодати каби масалалар устида мулоҳаза юритиш асосида шаклланади¹. Уларни фалсафий талқин этиш натижасида монизм ва дуализм, номинализм ва реализим, идеализм ва материализм сингари оқимлар вужудга келган.
Бадиий ғоялар адабиёт ва санъат асарининг асосий маъно-мазму­нини ташкил этадиган, ундан кўзланган мақсадга хизмат қиладиган етакчи фикрлар. Улар ҳаётдан олинади, бадиий талқинлар асосида баён этилади, ўқувчида муайян таассурот уйғотади. «Қаҳрамон» ларни севиш, уларга эргашиш ҳоллари ҳам шу асосда рўй беради.
Сиёсий ғоялар давлат ва жамият ишларида фуқароларнинг сиёсий манфаатларига хизмат қиладиган ғоялар, бўлиб, давлат миқёсида (ички) ва давлатлараро (ташқи) муносабатларда ҳокимият­нинг ўз манфаат ва қизиқишларини амалга ошириш билан боғлиқ. Сиёсий ғоялар давлатни бошқариш санъати, ҳокимиятнинг жамият устидан сиёсат олиб бориш мақсадлари, ҳокимиятчиликнинг турли шаклла­рини ифода этувчи устувор ғоялар туркумидир. Сиёсий ғояларда ҳар бир давлат фуқароларининг ижтимоий-сиёсий манфаатлари, ҳуқуқ ва эркинлик­лари ифода этилган бўлади. Мустақил Ўзбекистоннинг ички сиёсати­даги энг устувор ғоялар миллий ва ижтимоий тотувликни сақлаб қолиш, диний ва миллий бағрикенгликни таъминлаш, тараққиёт ва ривожланиш тамойилларининг қатъийлиги, ташқи сиёсатда эса Ўзбекистон халқи манфаати ва яна бир бор Ўзбекистон халқи манфаати, инвестиция ва яна бир бор инвестиция, коммуникация ва яна бир бор коммуникация, экспорт ва яна бир бор экспорт, тенг ҳуқуқли ҳамкорлик, ўзаро манфаатли ҳамкорлик каби бир қатор умумэътироф этган устувор ғоялардир.